Mãn kinh là một hiện tượng sinh lý tự nhiên, thường xảy ra ở phụ nữ lứa tuổi từ 50 - 55. Trong quá trình mãn kinh, người phụ nữ thường có những thay đổi về tâm - sinh lý có thể ảnh hưởng đến sức khỏe.
Phụ nữ tuổi mãn kinh cần khám sức khỏe định kỳ.
Mãn kinh là một hiện tượng sinh lý tự nhiên, thường xảy ra ở phụ nữ lứa tuổi từ 50 - 55. Trong quá trình mãn kinh, người phụ nữ thường có những thay đổi về tâm - sinh lý có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, hạnh phúc, cũng như có những nguy cơ mới về sức khỏe có thể xảy ra.
Mãn kinh là gì?
Mãn kinh là giai đoạn chuyển tiếp lần thứ hai trong đời sống sinh dục của người phụ nữ (lần thứ nhất xảy ra ở tuổi dậy thì). Mãn kinh xảy ra do sự suy giảm chức năng dần dẫn đến ngừng hoạt động và ngừng tiết các nội tiết tố nữ của buồng trứng, biểu hiện bằng việc ngừng hành kinh mỗi tháng, và chấm dứt khả năng sinh sản của người phụ nữ.
Mãn kinh diễn tiến từ từ theo tuổi tác, thường qua 2 giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh thực sự.
- Tiền mãn kinh thường xảy ra ở độ tuổi từ 45-50, do hoạt động buồng trứng bắt đầu suy giảm và có sự mất cân bằng các nội tiết tố nữ (Estrogen và Progesteron), dẫn đến kinh nguyệt không đều, kéo dài, dây dưa. Giai đoạn này có thể kéo dài 2-3 đến 5 năm tùy theo từng người.
- Mãn kinh thật sự, khi buồng trứng ngừng hẳn hoạt động và ngừng tiết nội tiết tố nữ, dẫn đến kinh nguyệt mất hẳn. Mãn kinh thực sự thường ở lứa tuổi từ 50-55 và chỉ được xác nhận khi kinh nguyệt mất hẳn trên 12 tháng. Nếu chỉ mới mất kinh vài ba tháng, phải cẩn thận để tránh có thai ngoài ý muốn.
Ngoài ra có một số trường hợp mãn kinh bất thường có thể là quá sớm hoặc quá muộn.
- Mãn kinh sớm: là mãn kinh trước 40 tuổi. Khi đó, người phụ nữ không còn khả năng có thai được nữa, do không còn có nang noãn chín hoặc noãn không thể phóng được (không rụng trứng). Mãn kinh sớm xảy ra ở những phụ nữ hút thuốc lá, uống rượu, chiếu tia xạ trị bệnh, bị rối loạn miễn dịch, đã được phẫu thuật cắt tử cung nhưng còn chừa 2 buồng trứng...
- Mãn kinh muộn: là mãn kinh sau 55 tuổi.
Những rối loạn trước và sau mãn kinh
- Rối loạn kinh nguyệt là biểu hiện chủ yếu nhất trong thời kỳ tiền mãn kinh với các biểu hiện như vòng kinh dài, ngắn và ra huyết bất thường.
- Giảm ham muốn tình dục, âm đạo khô do các tuyến sinh dục giảm tiết dịch, mụn trứng cá, tóc rụng, mệt mỏi kéo dài, da khô, nhám, nhăn nheo do mất dần lớp mỡ dưới da, tuyến vú trở nên mềm nhão, giọng nói bị ồ... âm đạo khô teo gây đau khi giao hợp. Nhiễm trùng tiết niệu và són tiểu do niêm mạc đường tiết niệu cũng bị khô teo. Một số người đi tiểu nhiều lần, tiểu khó vì niệu đạo bị xơ cứng.
- Cơn bốc hỏa thỉnh thoảng xảy ra, do rối loạn vận mạch làm nóng bừng ở ngực, lưng, cổ, đỏ mặt, đổ mồ hôi, nhiều nhất là về đêm, gây khó chịu, mất ngủ. Có thể kèm cảm giác nặng chân, chuột rút...
- Tâm sinh lý thay đổi đa dạng, có người tính tình trở nên trầm mặc, lo âu, băn khoăn, chán nản hay thất vọng, thường không vừa lòng với môi trường xung quanh. Người ta nhận thấy có đến 46% phụ nữ bị mất ngủ, mệt nhọc trong thời kỳ mãn kinh, vận động chậm chạp, mất hứng thú trong quan hệ vợ chồng. Trạng thái dễ kích động, cáu gắt, hay gây gổ.
Các triệu chứng này kéo dài độ vài năm rồi tự hết, do cơ thể đã quen dần với tình trạng thiếu hụt Estrogen. Tuy nhiên, cũng có người thấy những triệu chứng này nặng hơn khi đã chuyển sang giai đoạn mãn kinh thật sự.
Thời kì sau mãn kinh, có thể có nhiều thay đổi nhưng lại diễn tiến trầm lặng, kéo dài nhiều năm trước khi có những rối loạn rõ ràng.
- Niêm mạc sinh dục dần dần teo mỏng, làm âm hộ, âm đạo khô, ngứa, rát, giao hợp đau, dễ bị xây xước và nhiễm trùng.
- Sa sinh dục do cơ, dây chằng vùng chậu bị nhão hơn. Âm đạo, tử cung tụt xuống thấp và có thể lộ ra ngoài.
- Tiết niệu có hiện tượng tiểu nhiều lần, đôi khi không tự chủ được (tiểu són), tiểu buốt dù nước tiểu vẫn trong, và không có dấu hiệu nhiễm trùng.
- Da kém mềm mại, khô nhăn, có đốm đồi mồi, tóc khô, rụng, dễ gãy...
- Tăng trọng, do mỡ tích tụ nhiều ở vùng bụng và đùi
- Thiếu nội tiết tố khiến xương mất dần canxi và chất khoáng, dẫn đến loãng xương, xương giòn, dễ gãy. Tuy nhiên, phụ nữ mãn kinh ít có cảm giác về loãng xương cho đến khi bị gãy xương tự nhiên (không có va chạm, chấn thương), thường gặp nhất là gãy đầu dưới xương cẳng tay, gãy cổ xương đùi. Ngoài ra, còn có thể bị vẹo cột sống, đau vùng thắt lưng, đau thần kinh tọa… Nếu cuộc sống kéo dài đến 80 tuổi thì ít nhất đã có 50% khối lượng xương bị mất đi. Thời gian sau mãn kinh càng kéo dài hay buồng trứng bị cắt bỏ quá sớm không được trị liệu gì thì chất xương càng bị mất nhiều.
- Thành mạch máu xơ cứng, gây thiếu máu ở một số cơ quan bộ phận chủ yếu là nguy cơ bệnh mạch vành hay nhồi máu cơ tim.
- Ung thư sinh dục, thiếu nội tiết tố buồng trứng là yếu tố khơi dậy một vài ung thư sẵn có nơi bộ phận sinh dục.
Làm gì để phòng ngừa các rối loạn sau mãn kinh?
- Một số ít phụ nữ thời kỳ tiền mãn kinh có những thay đổi về tính cách hoặc hành vi. Bình thường vốn rất hòa nhã, khoan dung, độ lượng, bỗng trở nên nóng tính, nổi cáu bất thường, hoặc suy nghĩ hẹp hòi, hay đa nghi, đố kỵ, lãnh cảm... Có những người lại thích giãi bày tâm sự với người khác. Những biến đổi tâm lý theo hướng tiêu cực này sẽ tạo ra sự cản trở, ức chế chức năng sinh lý bình thường của các bộ phận khác, dẫn đến tiêu hóa không tốt, chán ăn uống, huyết áp tăng, nếu lâu dài có thể gây bệnh. Vì vậy, bản thân người phụ nữ và những người thân trong gia đình cần có những hiểu biết đúng đắn về giai đoạn này và có cách thích nghi phù hợp để giúp người phụ nữ an tâm vượt qua những khó khăn và phòng ngừa tốt những vấn đề sức khỏe của lứa tuổi. Nên có chế độ sinh hoạt, nghỉ ngơi, thư giãn thích hợp để giúp tinh thần được thư thái, bình ổn.
- Rối loạn kinh nguyệt là hiện tượng sinh lý bình thường không gây nhiều ảnh hưởng đến sức khỏe người phụ nữ, vì vậy chỉ khi nào ra huyết nhiều quá, gây ảnh hưởng đến sức khỏe và sinh hoạt thì mới cần nhờ đến sự can thiệp của nhân viên y tế để cầm máu, nếu không cứ để tự nhiên, giữ gìn vệ sinh kinh nguyệt tốt, sẽ đến lúc kinh ngừng hẳn.
- Các biện pháp ngăn ngừa cơn bốc hỏa: Uống một cốc nước lạnh khi bắt đầu cơn bốc hỏa. Tránh dùng đồ uống có cồn hoặc cà phê vì chúng làm tăng mức độ khó chịu của cơn bốc hỏa. Giảm lượng rượu vang đỏ (rượu nho), sô-cô-la và phô-mai vì những hóa chất trong đó có thể ảnh hưởng tới thân nhiệt, làm khởi phát cơn bốc hỏa. Không hút thuốc vì nó làm trầm trọng thêm cơn bốc hỏa. Mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát làm từ vải sợi tự nhiên. Nên mặc nhiều lớp để có thể tháo bớt khi cơn bốc hỏa xuất hiện. Lúc ở nhà, hãy hạ thấp nhiệt độ của máy điều hòa.
- Dinh dưỡng: dinh dưỡng tốt ngay khi bước vào giai đoạn tiền mãn kinh: ăn uống đầy đủ, cân đối các chất. Cần ăn nhiều rau quả, đặc biệt là các sản phẩm từ đậu nành hoặc cỏ linh lăng (vì có chứa nội tiết tố Estrogen tự nhiên). Các thức ăn có nhiều canxi (chất vôi) như sữa không béo, thủy hải sản (cá, tôm, cua...), vitamin D có trong sữa, cá hồi, cá ngừ. Axit béo có trong các loại quả, hạt và dầu cá tốt cho những phụ nữ có làn da trở nên khô hoặc có dấu hiệu mỏi các khớp. Axit béo tốt nhất là Omega-3 và Omega-6, có trong hạt vừng, quả óc chó, đậu nành, hạt hướng dương, các loại rau quả họ đậu, các loại cá, rong biển... giúp tránh được tình trạng khô âm đạo và chứng nhiễm trùng đường tiểu, làm tăng thêm sự hưng phấn về mặt tinh thần và năng lượng sống cho cơ thể.
- Ðối với phụ nữ ở tuổi mãn kinh, cần thường xuyên tập thể dục thể thao để duy trì sự dẻo dai của hệ xương cơ và giúp máu tuần hoàn đều khắp cơ thể. Thể dục với các bài tập phù hợp sẽ giúp duy trì vóc dáng gọn gàng, giúp tinh thần minh mẫn, lạc quan.
- Trong quan hệ tình dục, có thể dùng các chất bôi trơn để làm cảm giác đau vì sự khô teo của âm đạo
- Khám phụ khoa định kỳ mỗi 6 tháng một lần để phát hiện và xử trí sớm các bệnh phụ khoa, trong đó có ung thư.
- Sử dụng thuốc: Dùng bổ sung thuốc có canxi và vitamin D để hạn chế rối loạn loãng xương. Cần dùng vitamin E mỗi ngày. Việc điều trị bằng sử dụng liệu pháp nội tiết tố thay thế lâu dài phải được bác sĩ chuyên khoa phụ sản khám chọn lọc hướng dẫn và theo dõi phù hợp cho mỗi người, không có công thức chung cho hàm lượng và thời gian sử dụng vì nội tiết tố Estrogen còn có thể gây ung thư nội mạc tử cung và ung thư vú.
Chị em cần được trang bị những hiểu biết cần thiết về tuổi mãn kinh, nên vận dụng những tri thức khoa học hiện đại, tự giác duy trì sức khỏe bản thân, giữ được thái độ lạc quan để giúp cho tinh thần thoải mái, tư duy nhẹ nhàng, trí năng tốt, làm chậm sự suy thoái, lão hóa công năng sinh lý của cơ quan sinh sản nói riêng cũng như cơ thể nói chung, kéo dài tuổi thọ, nâng cao chất lượng sống.
Về phía gia đình và cộng đồng cũng phải có tránh nhiệm tạo cho họ có một cuộc sống với môi trường vui vẻ lành mạnh, thân ái, tránh những nỗi buồn tủi, lo âu, cảm giác mất mát. Tạo một không khí làm việc phù hợp là nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc bảo vệ sức khỏe và đảm bảo một cuộc sống về tinh thần, tình cảm thoải mái cho những người trong độ tuổi xế chiều để họ có thể tiếp tục đóng góp phần có ích cho xã hội.
BS. Vũ Cường
Theo suckhoedoisong.vn