Những ngày giáp Tết, mưa phùn giăng giăng trắng xóa, tôi ngồi trên chiếc xe ọc à ọc ạch vượt đèo Aco (huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế) mà lòng nao nức khi nghĩ lát nữa đây mình sẽ được ngồi bên bếp lửa ấm áp để cùng đồng bào Pacô chế biến món ăn truyền thống: món ăn lam...
Nướng lam
Không cầu kỳ như những món ăn ở miền xuôi, món ăn lam của đồng bào miền núi giản đơn như chính cuộc sống hoang dã từ ngàn xưa của họ. Tuy nhiên, vẫn có những quy định riêng trong cách chế biến. Ống (thuộc loại cây họ nhà tre) được chọn để lam phải là ống có lóng dài (khoảng 50-70cm), còn tươi non, để khi lam, chỉ cháy được ở phần ngoài. Người Pacô thường dùng ống nứa lấy từ trên rừng để lam. Cơm lam (Đooi Yhoor), cơm nếp lam (Đooi chot) là món lam phổ biến nhất của người Pacô. Bà con thường dùng nếp than để nấu món này. Đây là loại nếp hạt nhỏ, dẻo, mềm… Trước khi nấu, bà con lấy gạo (nếp) bỏ vào ống nứa đã rửa sạch, rồi đổ nước vào ngập miệng ống, ngâm một đêm cho gạo mềm. Hôm sau, người ta sẽ đổ nước ra, lấy lá chuối bịt miệng ống và đặt trên bếp than. Người nấu ngồi bên bếp lửa cầm ống nứa trở qua trở lại, nấu từ đáy ống dần lên miệng ống. Nếu nấu ở miệng ống trước thì hơi sẽ bị nén làm ống bị nứt. Khi mùi thơm của cơm nếp lan tỏa, ống nứa mềm thì cơm chín tới. Cách bóc cơm lam cũng phải đúng điệu, bóc làm sao cho còn lớp vỏ lụa trắng mỏng mảnh của cây nứa thì mới cảm nhận hết chất thơm ngon, dẻo ngọt của xôi nếp.
Trong mâm cỗ của người Pacô, không thể thiếu món thịt nấu trong ống (Pâr Hoor), cá nấu trong ống (Boaiq Yhoor). Theo quan niệm của họ, thịt, cá tượng trưng cho núi rừng, sông suối; bởi nó đã gắn bó với cuộc sống của người vùng cao. Người ta thường dùng thịt rừng để lam. Khi chế biến, họ cắt thịt thành từng khúc vừa, trộn đều với gia vị và bỏ vào ống nứa rồi nướng cho đến khi nào vỏ nứa bên ngoài cháy đều, nước trong ống đã cạn khô là chín ngon. Loại cá chọn để lam thường là cá sành (cá nhỏ) và cũng được chế biến như thịt. Thưởng thức các món cá, thịt nấu trong ống nứa, mọi người sẽ cảm nhận được vị cay của ớt, vị thơm của lá kiệu, nước ngọt của cây nứa ngấm vào thức ăn…
Món Pâr-ruk cũng là món ăn đặc sản, quý hiếm của người Pacô. Món này được chế biến từ chuột rừng và củ sắn, bỏ vào ống nứa. Sau khi cho gia vị vào, trộn đều, gồm tiêu rừng, ngò tây, kiệu… người ta đun chín rồi lấy gai mây cho vào ống thọt cho đến khi thịt, sắn nhuyễn, quyện vào nhau tạo thành chất dẻo. Món này thường được dùng cùng với xôi, cơm. Pâr-ruk được dùng làm thức nhắm cho những cuộc uống rượu gân là tuyệt nhất… Các món ăn lam thường được bày trên lá mây hoặc lá chuối tươi sạch. Cái ngon của nó là giữ được nguyên vẹn hương vị tự nhiên của thực phẩm. Nó không đơn thuần chỉ là món ăn mà cao hơn, trong đó, còn chứa cả yếu tố văn hóa, nghệ thuật.
Sưu tầm