Từ giữa tháng 3 đến hết tháng 5 âm lịch, nếu có dịp lên các huyện miền núi của tỉnh Bắc Giang như Lục Ngạn, Sơn Động, Lục Nam, nhiều người có cơ hội được thưởng thức đặc sản được làm từ trứng kiến. Việc lấy trứng kiến mang lại thu nhập tương đối khá cho đồng bào nhưng cũng đầy gian nan, kỳ công.
Trứng kiến trắng muốt như hạt gạo.
“Trời cho”
Mặc dù đang là mùa trứng kiến nhưng không phải ai lên miền núi cũng may mắn biết được địa chỉ cung cấp món ăn này. Bởi thông thường trứng kiến được các nhà hàng, thương buôn đặt mua ngay từ cửa rừng.
Thông qua một chủ nhà hàng, tôi biết được một số hộ dân tại Sơn Động vào mùa hè vẫn thường xuyên đi săn trứng kiến để bán. Một lần đến xã An Lạc, huyện Sơn Động, tôi được một số phụ nữ là người dân tộc Tày, Nùng tại đây cho theo cùng vào rừng để tận mắt thấy quá trình lấy trứng kiến đầy vất vả. Núi rừng Tây Yên Tử là nơi có rất nhiều kỳ hoa dị thảo, phong cảnh thật tuyệt vời, ở đó với những khu rừng nguyên sinh đa dạng, vào mùa này bạt hoa dại đang đua hương, khoe sắc thật hấp dẫn du khách.
Thời tiết như chiều lòng người, nắng vàng trải khắp cánh rừng già, theo giải thích của dân bản địa thì điều này rất thuận lợi cho việc đi rừng và nhất là công việc đánh trứng kiến. Cô Hoàng Thị Hợp và Mã Thị Hòa là những người có nhiều kinh nghiệm đi rừng dẫn chúng tôi đi tìm tổ trứng kiến. Đồ đạc mang theo thật đơn giản, một con dao, cái rá tre để đựng trứng kiến và đồ bảo hộ như găng tay, ủng chân, khẩu trang, nón để tránh kiến, rắn rết và các loài côn trùng tiến công.
Từ hồi còn nhỏ các cô đã theo người lớn đi lấy trứng kiến. Hiện nay, các cô đang làm trong tổ ẩm thực của Hợp tác xã dịch vụ du lịch cộng đồng Khe Rỗ. Mỗi khi có khách yêu cầu nấu các món ăn, nhất là những món truyền thống đặc trưng của đồng bào dân tộc trong vùng là các cô sẵn lòng phục vụ. Từ đó cũng mang lại thu nhập đều đặn mỗi tháng.
Cô Hoàng Thị Hợp cho biết, mỗi năm mùa lấy trứng kiến chỉ rơi vào những ngày từ giữa tháng 3 đến tháng 5 âm lịch, lúc này trứng thường rất mẩy, sau đó các tổ kiến sẽ bị tàn hoặc trứng sẽ nở thành con non nên mọi người tranh thủ đi rừng lấy về ăn hoặc bán, ngày nghỉ học sinh cũng có thể kiếm được cả trăm nghìn đồng từ việc lấy trứng kiến. Có ngày đi rừng thuận lợi, cô Hợp lấy được từ 3 đến 5 kg trứng kiến bán được trên dưới một triệu đồng.
Một tổ kiến to vừa được lấy từ bụi cây ra.
Không khéo bị đốt như chơi!
Tuy mang lại thu nhập nhưng việc lấy trứng kiến cũng tùy vào may rủi từng hôm, lại nguy hiểm, vất vả. Hôm nào “số đỏ” lấy được vài kg thì việc kiếm bạc triệu không phải là khó nhưng cũng có khi đi mỏi chân không được gì. Đối với những ai đã từng đi lấy trứng kiến thì việc bị đàn kiến hung dữ hay muỗi rừng đốt là chuyện thường, có khi phải leo lên đỉnh cây cao mà lôi tổ kiến xuống, nếu không cẩn thận bị xểnh chân ngã hay đụng vào rắn, rết rất nguy hiểm. Lại có tổ kiến làm trên cây sơn, người không biết mà đụng phải cây này sẽ bị sơn ăn cho sưng vù mặt mũi…
Vừa vén những bụi cây tạp chắn ngăn đường đi, cô Mã Thị Hòa vừa nói: Sở dĩ phải đi đánh trứng kiến vào hôm trời nắng vì khi hạ tổ kiến xuống gặp nắng to, kiến sẽ nhanh chóng tản ra ngoài, khi đó chỉ còn lại những hạt trứng trắng muốt như gạo, còn nếu như gặp hôm trời mưa kiến cứ nằm lì bên trong tổ khó mà lấy trứng ra được. Tổ kiến nào nhìn có mầu đen bạc, thớ tổ gờ to, cành cây hơi trĩu, khi chặt cành nâng lên thấy nặng tay thì y như rằng tổ kiến mẩy. Còn tổ nào trông đen xì, xốp… thì khỏi mất công chặt đốn, mà hãy để gây dành đến mùa sau. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của đồng bào, không phải loài kiến nào cũng có thể lấy trứng mà phải là loại kiến vàng ươm, hoặc kiến nâu thì trứng mới thơm và ngậy. Còn trứng kiến đen mùi rất hôi, giống này còn rất lì lợm, gõ vào tổ tha hồ mà chúng không chịu chui ra.
Tìm thấy tổ kiến, cô Hòa bèn chèo lên cây cao bên cạnh, phát quang khu vực chung quanh. Bị động mạnh, đàn kiếm bò ra khỏi tổ, biết bị tiến công nên chúng tranh thủ ăn trứng hoặc nhanh chóng ôm trứng chui ra khỏi tổ, do đó khi hạ tổ xuống, người ta phải nhanh tay vạc ra và gõ mạnh cho trứng rơi ra, tránh lũ kiến tiến công người và không để chúng kịp ăn trứng. Đưa được tổ kiến ra chỗ thoáng, lúc này cô Hòa dùng dao vạc một đường trên thân tổ, rồi gõ cộc cộc khiến kiến bố, kiến mẹ đều rơi lẫn cùng trứng xuống rá tre.
Khi mang về nhà, trứng kiến sẽ được mang ra sàng sẩy sạch sẽ, loại bỏ tạp chất, lá cây và những con kiến già lẫn trong đó, công đoạn này phải thật nhẹ nhàng, khéo léo để những hạt trứng không bị vỡ. Đối với những con kiến già cứng cổ không chịu đi chỗ khác thì phải dùng cành cây mua quệt đi quệt lại để chúng dính vào lá hoặc xua đuổi chúng. Thế rồi, từng hạt trứng căng mọng, trắng muốt như hạt gạo được đôi bàn tay khéo léo của đồng bào chế biến thành nhiều món ăn độc đáo. Trứng này có thể dùng để làm xôi, làm bánh, quấn lá cây sau ăn như gỏi, nấu cháo, ăn cùng bánh đa, trộn lẫn trứng gà hoặc thịt băm để rán…
Theo ông Vũ Ngọc Huân, Chủ nhiệm Hợp tác xã Dịch vụ du lịch cộng đồng xã An Lạc, hiện nay trong xã có khoảng gần chục người chuyên đi lấy trứng kiến để bán, tập trung chủ yếu ở các thôn: Nà Ó, Biểng, Đồng Khao, Nà Trắng. Với giá bán hiện nay khoảng 300 nghìn đồng/kg, sản phẩm có nơi tiêu thụ thuận lợi nên mang lại thu nhập đáng kể cho một số hộ đồng bào dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, thời vụ lấy trứng kiến quá ngắn, dài nhất chỉ khoảng hai tháng, sau đó các tổ kiến sẽ tàng, trứng đã nở thành con non, nên dù có nhu cầu lớn nhưng cung lại không đủ cầu. Vào ngày nghỉ, ngày lễ, lượng khách lên Khe Rỗ đông, nhiều người có nhu cầu thưởng thức các món ăn từ trứng kiến hoặc mua làm quà tặng.
Lấy một ít đất khô xoa lên cán rá để lũ kiến khi bò đến đây sẽ bị trượt ngã, cô Hòa giải thích: “Đối với tất cả những ai đã từng đi lấy trứng kiến thì việc bị kiến hay muỗi rừng cắn là thường nhưng nếu biết cách sẽ hạn chế được những rủi ro”.
BÀI & ẢNH: PHẠM NGOAN
Theo nhandan.com.vn