Kim Lan vốn là một làng nghề trú phú, nhưng theo dòng chảy của thị trường, sự phát triển có lúc thăng trầm, làng nghề bị quên lãng vào khoảng thế kỷ XVII.
Cách trung tâm Hà Nội khoảng 30km về phía Đông Nam, nằm bên dòng sông Hồng, làng gốm Kim Lan thuộc địa phận huyện Gia Lâm. Phía Bắc giáp với làng cổ Bát Tràng, phía Tây giáp với quận Hoàng Mai.
Theo các nhà khảo cổ học và tài liệu lịch sử, làng Kim Lan hình thành từ thế kỷ thứ IX, nghề gốm bắt đầu khởi phát và phát triển qua nhiều thế hệ ở nơi đây. Kim Lan được biết tới như là cái nôi của nghề gốm sứ tại vùng Đồng bằng Bắc bộ.
Theo nhiều nghiên cứu về khảo cổ và lịch sử, nghề gốm ở Kim Lan đã xuất hiện từ rất lâu, có thời kỳ phát triển đến cực thịnh. Tuy nhiên, cho tới nay, hầu như không ai nhớ tới gốm sứ Kim Lan.
Từ thời Lý, Trần, làng gốm Kim Lan đã phát triển rực rỡ và từng là trung tâm cung cấp vật liệu xây dựng cho kinh thành Thăng Long, sản xuất các vật liệu sinh hoạt bằng gốm sứ cho hoàng cung và cả dân thường.
Thế kỷ XIII – XIV, làng được biết đến là nơi chuyên sản xuất những sản phẩm gốm sứ của An Nam cho Nhật Bản. Gốm Kim Lan được xếp vào loại hàng cao cấp, luôn mang một sắc thái giản dị cùng vẻ đẹp tao nhã.
Nức danh một thời, trải qua biết bao thăng trầm, hưng thịnh, nhưng làng gốm Kim Lan chỉ được người ta biết đến qua cái danh Bát Tràng. Một thời gian dài, gốm Kim Lan bị lãng quên, nhưng hiện, làng nghề gốm này đã dần lấy lại tên tuổi, khẳng định vị thế trên thị trường.
Ngày nay, sản phẩm chính của làng gốm Kim Lan chủ yếu phục vụ cho sinh hoạt trong cuộc sống hằng ngày. Các sản phẩm chính của làng thường là bình, vại gốm, chậu cảnh, lư hương; rồi chén, bát, ống đựng tăm… từ bình dân đến cao cấp.
Ngoài bát đĩa, ấm chén và những đồ thông dụng trong đời sống hằng ngày, nghệ nhân Kim Lan còn làm ra những sản phẩm có giá trị như: Độc bình, lư, đỉnh, đèn thờ, con giống... với hai loại men truyền thống là men ngọc, men rạn.
Các sản phẩm của làng gốm Kim Lan rất đa dạng về mẫu mã. Ngoài ra, làng gốm cổ Kim Lan còn chú trọng phát triển các sản phẩm đồ gốm phục vụ cho xây dựng, như ngói trang trí, con tiện lan can.
Với đặc thù của làng, các lò nung gốm ở đây thường bé. Điểm đặc biệt của gốm Kim Lan là các sản phẩm không quá cầu kỳ về chi tiết, mà tạo được sự tiện dụng, thoải mái cho người sử dụng.
Đến với Kim Lan hôm nay, không thiếu gì những sản phẩm chất lượng cao. Bên cạnh đó, giá cả phù hợp với túi tiền người tiêu dùng đã giúp cho gốm sứ Kim Lan được nhiều người tìm đến. Bằng bàn tay khéo léo, sự tâm huyết gửi gắm trong từng sản phẩm, người dân làng Kim Lan đang góp phần làm phong phú, đa dạng và phát triển nghề gốm khu vực phía Bắc nước ta.
Dù đang gặp phải những khó khăn, nhưng với những nỗ lực hiện nay của những người con nơi mảnh đất ven sông này, hy vọng rằng nghề gốm làng Kim Lan sẽ sớm được phục dựng và bảo tồn đúng với giá trị truyền thống của nó.
ST