Vị trí: Chùa Thầy tọa lạc ở núi Sài Sơn, thuộc làng Hoàng Xá, xã Phượng Cách, huyện Quốc Oai, tỉnh Hà Tây, cách Hà Nội 30km về phía tây nam.
Đặc điểm: Chùa Thầy thờ pháp sư Từ Đạo Hạnh.
Chùa được xây dựng từ đời vua Lý Nhân Tông (1072-1128). Lúc đầu chùa chỉ là một thảo am nhỏ của thiền sư Từ Ðạo Hạnh. Chùa xây theo hình chữ "Tam" có ba lớp: Chùa Hạ, chùa Giữa, chùa Thượng. Lớp ngoài cùng là nơi tế lễ, lớp giữa thờ phật, lớp trong cùng thờ pháp sư Từ Ðạo Hạnh. Pho tượng Từ Ðạo Hạnh được tạc bằng gỗ bạch đàn lắp máy tự động có thể đứng lên ngồi xuống, được đặt trong khám sơn son thiếp vàng lộng lẫy, có rèm che huyền bí.
Trước chùa có hồ Long Trì, giữa hồ có nhà Thuỷ đình làm nơi diễn rối nước. Hai bên chùa có cầu Nhật Tiên và Nguyệt Tiên do Hoàng Giáp Phùng Khắc Khoan xây năm 1602.
Chùa Cả làm theo kiểu ba cấp, mái cong lợp mũi hài, các mảng chạm trổ cầu kỳ, tinh vi, sống động.
Sau chùa có động Phật Tích, có hang Cắc Cớ. Trong hang có vòm núi, có khoảng trống nhìn lên thấy trời xanh, nắng rọi lung linh, mờ ảo. Ði tiếp, rẽ xuống hang Bò. Cách hang Bò một đoạn không xa là đến hang Gió.Khách đến thăm chùa Thầy vừa được vãn cảnh chùa vừa tìm được thú vui leo núi, thăm động.
ST