Xôi đen là món ăn quen thuộc trong ngày lễ Thanh Minh tảo mộ hàng năm của dân tộc Sán Dìu nổi tiếng với độ dẻo, thơm, và bổ dưỡng cho sức khỏe.
Món xôi đen hấp dẫn
Sở dĩ xôi có màu đen vì được đồ cùng với lá sau sau, một loại cây rừng không phải dễ tìm, phải mất nhiều thời gian mới gom đủ lá để nấu xôi. Người dân tộc Sán Dìu sẽ lên núi lượm những lá sau sau ngon nhất đem về để nấu xôi. Lá sau sau dùng làm nguyên liệu nấu xôi phải là lá bánh tẻ, thơm phức, chọn những chiếc lá đủ tiêu chuẩn để xôi có màu đen đẹp mắt.
Khi thời tiết bắt đầu ấm dần, trên rừng, những cây sau sau lan tỏa hương thơm, thú mùi hương rất đỗi thân quen với người dân tộc. Cây sau sau vươn cao, lá thường có 3 cánh hoặc 5 cánh, theo kinh nghiệm của người dân thì lá sau sau 5 cánh thì khi làm xôi sẽ có hương vị ngon hơn.
Sơ chế lá sau sau không hề khó, chỉ cần băm nhỏ, giã đều tau rồi ngâm nước để ra nhựa sau đó lấy gạo nếp ngâm với dung dịch nhựa sau khoảng 10 tiếng đồng hồ phải đảm bảo sau đó gạo có màu xanh thẫm.
Lá sau sau dùng làm xôi đen
Khi đồ xôi có thể thêm nước cốt dừa để hương vị đậm đà nhưng không nên cho nhiều quá vì sẽ át mất mùi hương của lá sau sau. Hạt xôi càng chín càng đen bóng lại, đơm ra đĩa bày lên mâm cỗ trông rất đẹp mắt. Ăn một miếng xôi có thể cảm nhận mùi thơm của lá rừng. Người dân tộc ở Vĩnh Phúc thường lấy lá sau sau vào tháng 3 để làm xôi bởi thời điểm này hái lá sau sau là ngon nhất.
Xôi đen để lâu vẫn dẻo thơm và càng đen bóng. Và do lá sau sau có chất đặc trưng nên làm cho xôi không bị thiu, có thể để nhiều ngày vẫn sử dụng được. Thế nên với người Sán Dìu thì xôi đen là thức ăn dự trữ cho những chuyến đi xa, đi rừng sâu, đi làm nương, tảo mộ. Trong ngày Tết thanh minh của người Sán Dìu món ăn này không thể thiếu trong mỗi bữa cơm của người dân tộc Sán Dìu ở nơi đây.
Món xôi đen Tam Đảo
Xôi đen trong cuộc sống thường ngày còn là món ăn dễ tiêu, chữa được nhiều bệnh như đau đầu hay còn có tác dụng bổ máu, phù hợp với những người mới ốm dậy.
Xôi đen là món ăn quen thuộc của người Sán Dìu ở xã Trung Mỹ, huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc nhưng giờ đã trở thành món đặc sản đặc trưng cho du lịch Tam Đảo nói riêng và du lịch Vĩnh Phúc nói chung.
ST