Cảnh Dương là làng biển trù phú ở phía bắc tỉnh Quảng Bình. Trải qua gần 375 năm hình thành và phát triển, đến nay ngôi làng vẫn giữ được nhiều phong tục và nét văn hóa độc đáo như lễ rước lửa thiêng đêm Giao thừa, điệu hát ru con của nam giới mang âm hưởng sóng biển trầm hùng… Nét độc đáo cùng phong cảnh hữu tình của làng biển đang được người dân và chính quyền địa phương xây dựng thành sản phẩm du lịch hấp dẫn.
Lễ hội cầu ngư năm 2018 tại làng biển Cảnh Dương.
Những phong tục ít nơi có
Làng Cảnh Dương có bề dày truyền thống văn hóa với nhiều phong tục độc đáo từ xa xưa. Tôi đã được nghe kể nhiều về các tập tục văn hóa nơi đây nhưng phải đến khi được chứng kiến, trải nghiệm cùng người dân mới cảm nhận được một phần chiều sâu trầm tích văn hóa ấy.
Lễ rước lửa thiêng đêm Giao thừa ở Cảnh Dương bắt nguồn từ cuộc sống lênh đênh đánh cá trên biển. Bão gió, tàu thuyền tròng trành làm cho ngư dân ít khi giữ được ngọn lửa. Vì vậy, việc gọi nhau giữa sóng to gió lớn để xin lửa là chuyện bình thường. Người Cảnh Dương quan niệm, ngọn lửa tựa như vị thần mang lại hơi ấm, nhất là trong những ngày đi biển. Tục lấy lửa của bà con làng chài như sau: Vào thời khắc chuyển giao năm cũ và năm mới, đốt một đống lửa to giữa làng rồi gọi mọi người đến lấy, xem như rước may mắn đầu năm về nhà. Tết Nguyên đán Mậu Tuất 2018 vừa qua cũng vậy.
Sáng 30 Tết, từng gia đình trong làng đã chuẩn bị sẵn vật dụng để rước lửa từ đình tổ về nhà. Đó có thể là một cây đuốc, nắm bùi nhùi, hoặc một chiếc hộp bên trong có cuộn vải tẩm dầu hỏa. Trước sân đình tổ - nơi linh thiêng nhất làng, các vị cao niên đã cho dựng một đống củi cao vài mét. Vào lúc 23 giờ, không khí lễ rước lửa bắt đầu náo nhiệt. Tại đình tổ, các vị cao niên trang trọng làm lễ cúng thần linh, đức ông Nam Hải để cầu may mắn, an hòa cho những chuyến đi biển của ngư dân trong năm mới. Tiếp đó, một ngọn đuốc được vị bô lão uy tín nhất làng xin lửa từ bàn thờ tổ, mang ra châm vào đống củi xếp giữa sân. Đúng vào thời khắc Giao thừa, tất cả các gia đình trong làng đều đi lấy lửa. Người đi lấy lửa là trai tráng khỏe mạnh hoặc nam giới chủ gia đình. Cách lấy lửa và mang ngọn lửa về nhà phải sao cho khéo để lửa không bị tắt. “Lấy ngọn lửa này là lấy cái may mắn, cái vận đỏ để gia đình gặp nhiều may mắn và bình an trong năm mới” - Chủ tịch Hội Người cao tuổi xã Cảnh Dương Nguyễn Văn Biểu chia sẻ.
Từ đình tổ, ngọn lửa thiêng tỏa về các xóm, đến với từng ngôi nhà. Ngọn lửa thiêng được châm vào nắm hương đầu tiên thắp lên bàn thờ tổ tiên, ông bà. Người làng Cảnh Dương cũng dùng ngọn lửa này để nhóm bếp và bếp lửa được lưu giữ trong suốt ba ngày Tết. Theo ông Nguyễn Văn Biểu, thông qua lễ rước lửa thiêng đêm 30 Tết, người dân làng biển Cảnh Dương thể hiện ý thức hướng về nguồn cội, báo đáp công đức tiền nhân cũng như củng cố tinh thần đoàn kết trong cộng đồng làng xã ngày một khăng khít, tương trợ lẫn nhau, nhất là với nghề biển vốn tiềm ẩn nhiều rủi ro giữa trùng khơi. Với ngọn lửa thiêng đêm Giao thừa, người dân làng biển Cảnh Dương tin tưởng, kỳ vọng một năm trời yên biển lặng cho những chuyến đi biển bội thu tôm cá.
Ở làng biển này, người dân không bắt đầu điệu hát ru bằng câu “à ơi” như nhiều địa phương khác. Điều đặc biệt nữa là đàn ông trong làng hát ru hay không kém gì phụ nữ. Không ai còn nhớ điệu hát ru có từ bao giờ, chỉ biết từ khi có làng là có hát ru. Ông Nguyễn Tiến Nên, một người am hiểu văn hóa làng Cảnh Dương cho biết, trước đây người Cảnh Dương sống chủ yếu trên những con thuyền, nên tiếng hát ru cũng lắc lư như con sóng đánh vào mạn thuyền. Câu hát ru được mở đầu hoặc kết thúc bằng hò hẻ hò hè, bôồng bôổng bôông bôông... Khi tàu thuyền lênh đênh trên biển, giọng người mẹ, người chị vốn nhỏ nhẹ nên thường bị tiếng sóng át, vì thế chỉ có chất giọng trầm hùng của người bố, người anh mới giúp cho em bé nghe rõ lời ru để đi vào giấc ngủ. Ngoài ra có một cách lý giải khác: ở làng Cảnh Dương, người chồng thường đi biển dài ngày, lúc về phải ở nhà trông con để vợ đi bán cá, vì vậy phải biết hát ru. Đó là lý do Cảnh Dương là làng duy nhất ở Quảng Bình có đàn ông hát ru. Nội dung lời hát ru ở Cảnh Dương không chỉ kể những câu chuyện mộc mạc, đời thường mà còn có cả những kinh nghiệm đi biển, lời tỏ tình của đôi lứa yêu nhau. Ngoài mẹ ru con, chị ru em thì ở đây còn có ông ru cháu, cha ru con, bạn bè “ru nhau” và tự ru mình trước biển trời rộng lớn.
Không gian hát ru ở Cảnh Dương phóng khoáng, mộc mạc tựa như khí chất của người dân vốn quen “ăn sóng, nói gió” nơi đây. Đó có thể là bãi biển lúc chiều về, bên chiếc thuyền nhỏ, trong những ngôi nhà liền kề chỉ phân cách nhau bằng hàng rào san hô tuổi đời hàng thế kỷ… Không chỉ đàn ông lớn tuổi biết hát ru mà cả trung niên, thanh niên cũng biết và thường hay hát. Giăng lưới hát, đẩy thuyền cũng hát, chuyển cá vào bãi vẫn hát như tự động viên mình và bạn thuyền. Sáng sớm, kéo thuyền vào bãi, các anh Nguyễn Thanh Long, Nguyễn Anh Tuấn ở thôn Trung Vũ, Cảnh Dương cùng nhau hát: Một mình anh chống liền chèo; lấy ai tát nước sang lèo cho anh; lấy anh thấy đói đừng lo; lấy anh tát nước miệng hò kéo neo; hò hẻ hò hè, bôồng bôổng bôông bôông, rồi Đêm qua anh gối tay nàng; ngày nay ra biển, anh gối đàng dây neo; hò hẻ hò hè, bôồng bôổng bôông bôông… Bây giờ, người Cảnh Dương còn hát thêm những câu hát vui tươi, động viên nhau chăm chỉ làm ăn: Ai về đất Cảnh hôm nay; ra khơi vào lộng sóng reo sớm chiều; thuyền anh chở nặng cá tôm, trên bờ em đón trái tim rộn ràng, hò hẻ hò hè, bôồng bôổng bôông bôông.
Đội tàu cá của làng Cảnh Dương là một trong những đội tàu mạnh nhất tỉnh Quảng Bình, vươn khơi đến tận ngư trường Hoàng Sa và Trường Sa. Trên hải trình, những lời ru mộc mạc ấy giúp những người đàn ông vững tay lái, bám biển khai thác hải sản và bảo vệ chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.
Làng văn hóa, du lịch biển
Với gần 375 năm hình thành và phát triển, Cảnh Dương là vùng đất địa linh nhân kiệt, một trong “bát danh hương” của Quảng Bình xưa. Ngôi làng này đã hai lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân; trong kháng chiến chống thực dân Pháp nổi tiếng với khẩu hiệu “rào làng chiến đấu”. Hiện nay, Cảnh Dương là một trong những địa phương ở Quảng Bình có hạ tầng kỹ thuật tốt, kết nối giao thông thuận lợi, tạo nên “phố trong làng”, hòa quyện giữa những giá trị truyền thống và nét hiện đại.
Đến Cảnh Dương, du khách không chỉ ngắm nhìn cảnh quan của một làng biển hữu tình, trù phú bên bờ sông Loan mà còn được trải nghiệm các giá trị văn hóa, lịch sử độc đáo như Linh Ngư Miếu, Đình thờ Tổ, lễ rước lửa, lễ hội cầu ngư, đua thuyền, các điệu dân ca đậm đà sắc thái biển như hát ru, chèo cạn… Với những tiềm năng, lợi thế này cùng với vị trí gần khu du lịch Vũng Chùa - đảo Yến, Sở Du lịch Quảng Bình đã phối hợp UBND huyện Quảng Trạch, phát triển Cảnh Dương thành làng văn hóa, du lịch biển.
Giám đốc Sở Du lịch Quảng Bình Hồ An Phong cho biết, sở đã phối hợp chính quyền địa phương xây dựng “Không gian trưng bày các bộ xương cá voi” để du khách có thể chiêm ngưỡng hai bộ xương cá voi lớn nhất và lâu đời nhất Việt Nam dưới hình dạng nguyên thủy ban đầu; đồng thời, kêu gọi đầu tư các dự án du lịch, dịch vụ như nhà hàng cá voi, công viên thuyền thúng… mang lại cho khách những trải nghiệm khác biệt khi đến với làng biển.
Bây giờ đến Cảnh Dương, du khách ngỡ ngàng với cung đường bích họa bắt đầu từ Đình thờ Tổ cho đến đường ven biển. Ngắm những bức tranh tường 3D độc đáo, du khách hình dung về quá trình hình thành, phát triển và truyền thống anh hùng trong kháng chiến cùng những nét đẹp bình dị của làng biển trù phú này. Tại đây, du khách có thể thỏa sức “check-in”, “selfie” bên những bức tranh và phong cảnh đẹp ít nơi nào có được. Trên cung đường bích họa, khách du lịch có thể tham quan những ngôi nhà cổ với những bức tường cổ làm bằng đá san hô, còn nguyên mầu rêu xanh cổ kính; trải nghiệm cuộc sống cùng người dân. Nếu đi một mình trong làng Cảnh Dương, sẽ có lúc du khách ngỡ như đang ở trong ma trận mà chỉ đi về phía biển mới thoát ra khỏi mê cung hấp dẫn đó.
Một trong những bức tranh 3D tái hiện phong cảnh làng quê Cảnh Dương (huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình).
Theo Giám đốc Sở Du lịch Hồ An Phong, hiện nay, với sự hỗ trợ của sở, một số hộ dân tại Cảnh Dương đã đầu tư làm du lịch homestay phục vụ du khách theo tua tuyến: Đồng Hới - mộ Đại tướng Võ Nguyên Giáp ở Vũng Chùa - Cảnh Dương (nghỉ đêm và trải nghiệm cuộc sống của ngư dân). Chủ tịch UBND xã Cảnh Dương Phạm Đình Tiến cho biết, dù còn mới lạ song người dân địa phương rất hào hứng với mô hình du lịch cộng đồng này. Tuy cung đường bích họa chưa hoàn thành, nhưng mỗi ngày Cảnh Dương đã đón nhiều lượt người đến tham quan, chiêm ngưỡng vẻ đẹp của các bức tranh tường sống động. Hy vọng trong thời gian không xa, làng biển Cảnh Dương sẽ là điểm đến không thể bỏ qua của du khách trên hành trình trải nghiệm con đường thiên lý bắc - nam.
Theo Bài và ảnh: HƯƠNG GIANG
Theo nhandan.com.vn