Phong tục bưng cỗ Tết mời ông bà, bố mẹ theo cách gọi của người Nguồn ở huyện Minh Hóa (Quảng Bình) là "Chổ sôống", tức là "giỗ sống". Một mâm cỗ có đầy đủ các sản vật địa phương được những người con dâng lên ông bà, bố mẹ, thể hiện lòng hiếu thảo của con cháu đối với bậc sinh thành.
Mâm cơm báo hiếu của gia đình chị Ðinh Thị Dung chủ yếu là những món ăn truyền thống của người Nguồn ở Minh Hóa. Ảnh: MI
Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Ðinh Thanh Dự cho biết, ngoài Tết Nguyên đán như đồng bào các dân tộc trong cả nước thì người Nguồn ở Minh Hóa còn có một lễ khác, rất độc đáo, đó là lễ bưng cỗ Tết cho ông bà, bố mẹ để "ăn Tết trước". Hằng năm, cứ vào giữa tháng 11 Âm lịch đến 25 tháng Chạp, gần 40 nghìn người Nguồn ở huyện miền núi Minh Hóa (Quảng Bình) lại rộn ràng với cái Tết đặc biệt của mình. Con, cháu, chắt đã lập gia đình làm một mâm cỗ thịnh soạn, mời ông bà, bố mẹ đang sống ăn Tết Nguyên đán trước, để tỏ lòng kính trọng và đền đáp công ơn của bậc sinh thành, dưỡng dục nên mình. Mâm cỗ có đầy đủ các món ăn của ngày Tết gồm một nồi cơm, một đĩa xôi, cặp bánh chưng, bốn hoặc sáu chiếc bánh rò (bánh nếp gói lá dong rừng, hình vuông, không có nhân), mười chiếc bánh ít, con gà luộc, nồi canh, thịt, cá kho... đủ cho cả gia đình ông bà, bố mẹ ăn một bữa giỗ đàng hoàng. Tất cả các sản vật ấy được sắp xếp thành một gánh, con, cháu trực tiếp gánh đến nhà mời ông bà, bố mẹ.
Tôi may mắn cùng một đồng nghiệp được chứng kiến tục "giỗ sống" độc đáo này tại xã Xuân Hóa, huyện Minh Hóa. Khoảng đầu tháng Chạp, gia đình ông Ðinh Minh Thừa (74 tuổi) ở xã Xuân Hóa được người con gái lớn là chị Ðinh Thị Dung xin phép cha mẹ làm mâm cỗ "giỗ sống". Sau khi được cha mẹ đồng ý ngày giờ, vợ chồng chị Dung tất bật làm cỗ từ sáng sớm. Mâm cỗ có đầy đủ những sản vật của Minh Hóa do vợ chồng chị tự tay làm lấy: xôi, cơm tẻ, gà, thịt lợn, cá khe, quả chuối rừng hầm với giò heo, bánh rò, rau tớn (thứ rau mọc ở các khe suối). Chị Dung sắp xếp tất cả vào hai thúng rồi gánh sang nhà cha mẹ.
Mâm cỗ được bày trang trọng lên bàn, vợ chồng chị Dung kính cẩn mời cha mẹ: "Hôm nay, chúng con làm mâm cỗ Tết dâng lên cha mẹ những món ăn ngon nhất của làng quê, mời cha mẹ dùng bữa. Chúc cha mẹ sức khỏe, sống trăm tuổi cùng con cháu". Ông bà Thừa cảm ơn các con, dù quanh năm làm lụng vất vả nhưng luôn quan tâm đến cha mẹ. Ông chúc con cháu sang năm mới sức khỏe dồi dào, làm ăn phát đạt, trên dưới hòa thuận để mâm cỗ năm sau thêm nhiều món ngon hơn, cho cha mẹ hưởng phúc. Rồi ông mời cả gia đình cùng ăn.
Người Nguồn ở Minh Hóa coi việc bưng cỗ Tết là sự hiếu đạo, là bổn phận của con, cháu, chắt đối với ông bà, bố mẹ nên ai cũng phải lo cho tròn. Nói cháu, chắt nhưng không riêng gì tuổi trẻ mà những người đã 60, 70 tuổi còn bố mẹ thì vẫn làm tròn việc nghĩa là bưng cỗ Tết. Họ vừa nhận cỗ Tết từ con, cháu nhưng vừa bưng cỗ Tết dâng lên bậc sinh thành ra mình còn sống. Những người đông con thì nhận nhiều mâm cỗ báo hiếu, theo lịch thời gian được sắp xếp hợp lý, trong không khí đầm ấm, vui tươi chào đón năm mới.
Cũng theo ông Ðinh Thanh Dự thì đến nay vẫn chưa xác định được tục "giỗ sống" của người Nguồn ở Minh Hóa có từ bao giờ. Nhưng trong một đợt điền dã nghiên cứu của mình, ông đã được một cụ già người địa phương kể rằng, ngày xưa có một gia đình tộc trưởng người Nguồn giàu có sinh được hai người con trai. Người con trai út lớn lên có tính tự lập cao, anh lập gia đình nhưng không xin bất cứ điều gì mà chỉ xin nhận tình thương yêu từ bố mẹ. Cảm kích trước nghị lực và tính tự lập của người con trai út, vợ chồng người tộc trưởng đã cho gia đình anh lên núi cao để làm ăn. Ở trên núi cao rừng thẳm, năm này qua tháng khác, vợ chồng người con trai út do bận làm ăn nên mối liên hệ giữa họ với gia đình cũng thưa dần rồi mất hẳn. Nhiều năm sau, khi đã ổn định cuộc sống, trong một lần gần Tết Nguyên đán, vợ chồng anh làm mâm cỗ mang về để giỗ bố mẹ vì nghĩ rằng họ đã khuất núi. Nhưng khi tìm về nhà thì vợ chồng người con mới ngỡ ngàng là bố mẹ của mình còn mạnh khỏe. Thế là mâm cỗ được bày ra, trước là để chúc thọ bố mẹ, sau là bữa cơm gặp mặt gia đình sau nhiều năm xa cách. Từ đó hằng năm, cứ gần đến Tết Nguyên đán, vợ chồng anh đều gánh mâm cỗ về mời bố mẹ. Dân làng cảm kích trước tấm lòng hiếu thảo ấy của vợ chồng người con trai út nên làm theo, và từ đó bưng cỗ Tết trở thành một phong tục truyền thống tốt đẹp trong cộng đồng người Nguồn ở Minh Hóa cho đến ngày nay.
Theo HƯƠNG GIANG/nhandan.com.vn