Bệnh cao huyết áp ngày càng trẻ hóa. Không ít người bị cao huyết áp ngay trong độ tuổi sinh đẻ, mang thai. Mức độ và thời kỳ thuốc huyết áp gây hại với thai thay đổi theo từng nhóm thuốc. Trước và trong khi mang thai cần khám huyết áp để có cách xử lý thích hợp.
Tác hại của các nhóm thuốc với thai
Nhóm ức chế men chuyển (catopril, lisinopril, enalapril):
Nếu dùng trong 6 tháng cuối thai kỳ, thuốc sẽ gây hạ huyết áp kèm theo gây suy thận, tăng kali máu của thai dẫn đến teo chân tay, biến dạng mặt, giảm sản sự phát triển phôi và/ hoặc giảm sản sọ trẻ sơ sinh. Sự giảm nước ối ở mẹ biểu thị gần đúng sự giảm chức năng thận của thai. Cũng có khi sự giảm nước ối không thể hiện cho đến khi có các thương tổn thai không thể đảo ngược. Vì thế khuyến cáo: không dùng nhóm thuốc ức chế men chuyển trong 6 tháng cuối thai kỳ. Nếu vì lý do nào đó buộc phải dùng thì cần siêu âm định kỳ đẽ đánh giá môi trường âm đạo; khi phát hiện có sự giảm nước ối phải dừng thuốc ngay trừ trường hợp cấp cứu cần cứu sống mạng của người mẹ.
Một nghiên cứu trên 29.507 trẻ sơ sinh ra đời từ năm 1995 - 2000 (công bố trên New England Journal of medicine) cho biết, bà mẹ có thai dùng trong 3 tháng đầu thai kỳ có làm tăng nguy cơ dị dạng tim mạch, hệ thần kinh trung ương của trẻ. Vì thế có khuyến cáo thêm: tránh dùng nhóm thuốc ức chế men chuyển trong 3 tháng đầu thai kỳ.
Nhóm đối kháng với angiotensin II (telmisartan):
Tác hại cho thai giống như nhóm ức chế men chuyển nhưng vì có tác dụng nhanh mạnh hơn ức chế men chuyển nên có nguy cơ gây hạ huyết áp đột ngột kèm với tác hại cho thai nhiều hơn. Vì vậy, khuyến cáo không dùng nhóm thuốc đối kháng với angiotensin II trong 6 tháng cuối thai kỳ, còn khi phải dùng cho 3 tháng đầu thai kỳ thì phải thăm do hiệu chỉnh liều thích hợp.
Nhóm thuốc chẹn canxi (nifedipin, amlodipin):
Làm giảm huyết áp mạnh nên giảm tưới máu tử cung gây thiếu oxy cho thai. Trên súc vật: do làm rối loạn tưới máu tử cung nên thuốc gây quái thai: bất thường ở đầu chi (ở chuột và thỏ) chết phôi và thai (ở chuột lang, chuột nhắt, thỏ) kích thước rau thai nhỏ lại nhung mao kém phát triển (ở khỉ) thời gian mang thai kéo dài, thú sơ sinh giảm khả năng sống sót (ở khỉ). Tuy nhiên, liều gây độc và quái thai ở súc vật nếu quy ra cho người thì cao gấp nhiều lần liều thường dùng.
Trên người: chưa có nghiên cứu kiểm chứng đầy đủ. Trong vài trường hợp riêng lẻ thụ tinh trong ống nghiệm, các chất chẹn canxi gây nên các biến đổi sinh hóa có hồi phục ở phần đầu tinh trùng, có thể làn suy giảm chức năng tinh trùng. Do đó có khuyến cáo: không chỉ định nifedipin trong suốt thai kỳ. Riêng trường hợp đặc biệt vì nifedipin có tính chống co thắt tử cung nên trong trường hợp cần chống dọa sảy thai thầy thuốc chỉ định và có sự theo dõi cẩn thận.
Nhóm chẹn beta (atenolol):
Có thể gây hủy phôi và thai (nhưng với liều quy ra gấp khoảng 25 lần liều tối đa dùng cho người), làm chậm nhịp tim ở thai nhi, trẻ sơ sinh. Chưa có nghiên cứu kiểm chứng đầy đủ trên người; chỉ mới có thông tin ảnh hưởng không lợi của thuốc (atenolol) với thai trên một số ít người dùng trong 3 tháng cuối thai kỳ. Trên người, thuốc đi qua nhau thai, nồng độ thuốc trong máu mẹ và trong thai nhi bằng nhau. Bởi vậy, có khuyến cáo: không nên dùng nhóm thuốc chẹn bêta (atenolol) trong 3 tháng đầu thai kỳ.
Nhóm thuốc lợi tiểu:
Trên súc vật: nghiên cứu nhiều lần trên thỏ, chuột không thấy thuốc gây hại thai hay suy yếu sinh sản. Trên súc vật dùng liều cao (quy ra xấp xỉ bằng 5 lần liều thường dùng cho người) nhân thấy có một vài độc tính trên chuột, thỏ đã trưởng thành có sự giảm tăng trưởng ở chuột.
Trên người: gây vàng da thai và trẻ sơ sinh, giảm tiểu cầu, có thể có các tác dụng khác xảy ra khi đã lớn. Chưa có nghiên cứu kiểm chứng trên người đầy đủ, kinh nghiệm lâm sàng còn giới hạn. Khuyến cáo: không nên dùng thuốc này trong thời kỳ mang thai. Chỉ dùng cho người có thai khi cân nhắc thấy lợi ích chắc chắn cao hơn nguy cơ.
Dùng thuốc cao huyết áp như thế nào?
Người còn trẻ mới chớm bị tăng huyết áp, nên tranh thủ có thai khi bệnh chưa nặng (mới bị tiền cao huyết áp hay cao huyết áp nhưng ở mức nhẹ). Khi bệnh đó nhiều cách đưa huyết áp về mức chấp nhận được mà chưa cần phải dùng thuốc như cải thiện chế độ ăn, luyện tập, tránh căng thẳng trong sinh hoạt gia đình, xã hội.
Nếu người có thai mà bị tăng huyết áp đến mức cần phải dùng thuốc thì nhất thiết phải có sự chỉ dẫn của thầy thuốc. Có thuốc có thể dùng được, có thuốc lại không dùng được trong một giai đoạn nào đó của thai kỳ, thầy thuốc sẽ lựa chọn cho người bệnh một loại thích hợp. Bản thân người bệnh cũng phải khám định kỳ (đặc biệt lúc chuyển sang giai đoạn khác của thai kỳ) để thầy thuốc có sự điều chỉnh thuốc nếu thấy cần thiết. Trong trường hợp bất đắc dĩ phải dùng một thuốc chưa phù hợp lắm, thầy thuốc sẽ cân nhắc giữa lợi ích nguy cơ và cho dùng nếu lợi ích cao hơn nguy cơ nhưng có sự theo dõi cẩn thận và thông báo điều này cho người bệnh biết để tiện hợp tác.
Lời khuyên của thầy thuốc
Cần phân biệt mức tác hại của thuốc cao huyết áp với thai. Có mức phải cấm tuyệt đối không dùng, nhưng cũng có mức không cấm tuyệt đối mà có thể dùng. Biết điều này để hiểu cách vận dụng mềm dẻo của thầy thuốc vào trường hợp cụ thể, hợp tác tốt với thầy thuốc trong điều trị.
DS.CKII. BÙI VĂN UY
Theo suckhoedoisong.vn