Du lịch Côn Đảo là lựa chọn phù hợp bất kỳ thời gian nào trong năm cho những ai muốn khám phá vẻ đẹp biển đảo và tìm hiểu về lịch sử Việt Nam. Tuy nhiên, nếu đến quần đảo này trong khoảng tháng 5 đến tháng 10, còn có cơ hội chứng kiến một điều kỳ diệu của tự nhiên: mùa rùa biển làm tổ, đẻ trứng. Nỗ lực quản lý, nghiên cứu, bảo tồn thiên nhiên thời gian qua góp phần biến nơi đây thành “thiên đường” sinh sản cho loài động vật quý hiếm này; đồng thời mang đến cơ hội phát triển du lịch đa dạng và bền vững.
Nhân viên Hạt kiểm lâm Bảy Cạnh hướng dẫn du khách thu thập trứng vích.
Một đêm làm “bà đỡ” cho rùa
Chúng tôi mua tua đi Hòn Bảy Cạnh ngắm san hô và xem rùa đẻ của một công ty du lịch tư nhân ở thị trấn Côn Sơn, trung tâm hành chính huyện Côn Đảo. Riêng tua này, do ra vào khu vực bảo tồn nghiêm ngặt của rùa biển cho nên phải xin giấy phép của Ban quản lý Vườn Quốc gia (VQG) Côn Đảo, miễn phí nhưng chỉ có hiệu lực trong 24 giờ. Cùng đi, là một nhóm bạn trẻ từ Hà Nội vào và một gia đình năm người đến từ Hà Lan. Hiệp, chàng thanh niên người địa phương dẫn đoàn kiêm lái tàu, có vẻ đã đầy kinh nghiệm nên cứ không ngớt nói chuyện về vích (tên thường gọi của loài rùa xanh), về san hô, hải sâm, cua xe tăng,… khiến ai nấy đều thêm phần hứng khởi.
Hệ sinh thái rừng và biển phong phú ở Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu).
Hòn Bảy Cạnh là đảo lớn thứ hai trong quần đảo Côn Đảo, nơi có bãi rùa đẻ lớn nhất. Để bảo vệ không gian đó, tàu thuyền phải đi đường tránh, trên đảo không bật đèn điện, không có loa đài phát ra âm thanh lớn. Anh Nguyễn Viết Hoàn, nhân viên Hạt kiểm lâm Bảy Cạnh cẩn thận dặn dò mọi người đi nhẹ, nói khẽ, không sử dụng đèn pin hay đèn chớp của máy ảnh, điện thoại, bởi loài vích rất nhạy cảm với tiếng ồn và ánh sáng mạnh. Do đó chúng thường lên bãi làm tổ vào ban đêm, nếu thấy động sẽ bỏ đi ngay. Trong lúc chờ đợi, anh dẫn chúng tôi đi tham quan khu hồ ấp trứng rùa được chia khu, đánh số rõ ràng, cùng một số bảng thông tin ngắn gọn, dễ hiểu về vòng đời của các loài rùa biển quý hiếm ở Việt Nam.
Khoảng 9 giờ tối, chúng tôi chia thành các nhóm nhỏ theo chân sáu nhân viên kiểm lâm đi tuần lặng lẽ trong màn đêm, chỉ thấy xa khơi nhấp nháy ánh đèn của những con tàu đánh cá. Bỗng anh kiểm lâm ra hiệu dừng lại, một bóng đen từ từ trồi lên khỏi con sóng và quẫy bốn chi tiến vào bờ. Con vích mẹ này ước tính nặng trên dưới một tạ.
Nó chọn một mô cát gần lùm cây, dùng vây đào một lỗ sâu chừng 50 - 60 cm, rộng khoảng 20 cm và bắt đầu đẻ trứng.
Trong ánh đèn chuyên dụng của kiểm lâm, chúng tôi được tận mắt thấy từng quả trứng rùa mầu trắng tinh, tròn như quả bóng bàn rơi xuống. Khỏi phải nói mọi người mừng vui, phấn khích thế nào! Rùa mẹ đẻ xong, khéo léo lấy cát lấp hố lại, còn xoay vài vòng để xóa dấu vết, ngụy trang ổ trứng khỏi tầm mắt những kẻ thù tự nhiên, rồi mới chậm rãi bò đi và mất hút trong lớp sóng biển. Ngay sau đó, các kiểm lâm viên bới cát để lấy trứng mang về ấp. Ổ trứng rùa này có chừng 120 quả, đám trẻ con thích thú nâng niu trên tay, ánh mắt lấp lánh niềm vui trước một cảnh tượng hiếm thấy. Đêm hôm đó, có chín cá thể rùa xanh được ghi nhận lên bãi đào tổ. Trứng được ấp sẽ nở sau 45 - 60 ngày, rồi đàn rùa con sẽ được các kiểm lâm viên hoặc du khách tự tay đưa ra bờ biển, thả về đại dương bao la.
Theo những người chăm sóc rùa ở đây, phải ấp nhân tạo và trông coi cẩn thận bởi nếu để trứng rùa nở tự nhiên thì tỷ lệ sống cực kỳ thấp, do bị sóng đánh trôi, động vật khác ăn thịt, thậm chí là bị con người khai thác trái phép... Số lượng vích sụt giảm nghiêm trọng trong khoảng 10 năm gần đây khiến công tác bảo vệ, nâng cao tỷ lệ sống của rùa cũng trở nên cấp thiết. Anh Hoàn chia sẻ: “Nhiều đêm thức trắng mới có thể di dời hết số trứng về nơi an toàn, nhưng với chúng tôi, đây cũng là thời điểm vui nhất trong năm. Kỷ lục trong một đêm là có tới 28 cá thể rùa mẹ đến đẻ”. Anh bạn trẻ nhất tên Chí thì bảo: “Công việc này lúc đầu vất vả và nhàm chán. Nhưng rồi tụi em cũng quen. Khoảnh khắc được nhìn thấy đám rùa con do mình đỡ chào đời, rồi thi nhau lao về phía biển, khiến ai cũng tự hào vì đã góp phần bảo tồn một loài sinh vật quý, gìn giữ thiên nhiên tươi đẹp”.
Với tỷ lệ sống sót 1/1.000, rùa xanh được đưa vào sách đỏ Việt Nam cũng như trên toàn thế giới để bảo tồn. Vậy mà thỉnh thoảng vẫn có những kẻ săn trộm liều lĩnh tấn công cả kiểm lâm để bắt rùa mẹ, cướp trứng. Nghe nói, giá chợ đen của một con vích trưởng thành không dưới 60 triệu đồng, một quả trứng rùa là 100 nghìn đồng. Những tin đồn về thịt vích có tác dụng như thần dược là thiếu cơ sở khoa học, song vẫn đủ làm mờ mắt nhiều người. Tôi càng thầm cảm phục những cán bộ kiểm lâm túc trực ngoài đảo hoang thiếu thốn trăm bề, ngày đêm lo thu nhặt trứng, ấp nở rồi thả chúng về tự nhiên. Theo thống kê của VQG Côn Đảo, từ năm 1990 đến nay đã có khoảng 6.000 cá thể rùa mẹ đến Côn Đảo đẻ gần 1,7 triệu quả trứng, trong đó có hơn 1,2 triệu rùa con được thả về biển. VQG Côn Đảo được Trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam công nhận là nơi nuôi ấp và thả về thiên nhiên nhiều rùa biển nhất Việt Nam. VQG cũng bảo vệ chặt chẽ dugong hay còn gọi là bò biển, loại động vật biển đặc biệt quý hiếm hiện số lượng còn rất ít trên thế giới.
Dấu ấn Côn Đảo qua du lịch sinh thái
Hiện nay, nhiều khách du lịch trong và ngoài nước đến Côn Đảo với mục đích xem rùa đẻ trứng, tham gia vào quá trình bảo tồn rùa biển; hoặc khám phá hệ sinh thái rừng phong phú và độc đáo với hàng trăm loài đặc trưng. Nắm bắt xu hướng này, ngành du lịch địa phương đã xây dựng 11 tuyến điểm du lịch sinh thái gắn với thiên nhiên, môi trường, gồm năm tuyến rừng và sáu tuyến biển đảo. VQG Côn Đảo có diện tích gần 6.000 ha trên cạn và 14.000 ha vùng nước, gồm 16 hòn đảo lớn nhỏ được che phủ bởi rừng nhiệt đới, rừng ngập mặn và bao bọc bởi các rặng san hô. Các đảo như Bảy Cạnh, hòn Tài, hòn Tre, hòn Trứng, hòn Trác, hòn Cau... với mật độ san hô dày đặc bậc nhất Việt Nam, là nơi lý tưởng để khám phá thế giới đại dương kỳ thú với hoạt động lặn ngắm san hô và câu cá trên biển. Ngoài ra, du khách còn có thể tìm hiểu thêm về quá trình phục hồi, nuôi cấy san hô, ngọc trai; di dời, khoanh nuôi những loài hải sản quý hiếm như: trai tai tượng, ốc vú nàng... Nhiều chuyên gia quốc tế khi đến tìm hiểu, nghiên cứu đều đánh giá VQG Côn Đảo có vị trí đặc biệt như một giao điểm, có thể ví như một “mái ấm” hội tụ nhiều sinh vật biển từ cả phía bắc, phía nam và đông Biển Đông đến sinh sôi.
Đáng chú ý, cộng đồng dân cư Côn Đảo có nhận thức khá tốt về Công ước Ramsar năm 2014 công nhận Côn Đảo là khu Ramsar biển quan trọng của thế giới. Với sự tuyên truyền, khuyến khích và giúp đỡ của chính quyền địa phương, hiện tượng khai thác bừa bãi tài nguyên thiên nhiên đã được giảm rất nhiều. Ngày nay, nhiều người dân Côn Đảo đã chuyển đổi từ đánh bắt thủy, hải sản ven bờ sang vận chuyển khách du lịch, buôn bán, nuôi ong mật, kinh doanh dịch vụ; phát triển các loại hình, sản phẩm du lịch ít ảnh hưởng đến đa dạng sinh học. Quy trình trông coi rùa đẻ, bảo quản trứng, cho ấp nở sau đó thả rùa con về biển được VQG Côn Đảo nâng lên thành sản phẩm du lịch độc đáo nhằm thu hút du khách. Trải nghiệm chứng kiến hàng trăm, hàng nghìn rùa con chập chững tự bò ra mép nước rồi hòa mình vào làn sóng biển, chắc chắn mang lại cảm xúc sâu sắc, đáng nhớ, góp phần thay đổi nhận thức của nhiều người về bảo vệ môi trường và động vật hoang dã.
Theo Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch quốc gia Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đến năm 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt mới đây, Côn Đảo sẽ trở thành khu du lịch sinh thái biển đảo và văn hóa - lịch sử - tâm linh chất lượng cao, đặc sắc tầm cỡ khu vực và quốc tế. Dự kiến đến năm 2030, Côn Đảo đón khoảng 300.000 lượt khách; trong đó khoảng 40% là khách quốc tế; tổng thu từ khách du lịch đạt khoảng 2.800 tỷ đồng... Đến Côn Đảo, ngoài du lịch tâm linh gắn liền di sản quốc gia là hệ thống nhà tù Côn Đảo, Nghĩa trang liệt sĩ Hàng Dương, du khách có thể bơi lội hay leo núi để thưởng ngoạn các hệ sinh thái ở VQG, đón thuyền ra các hòn đảo nhỏ xem vích đẻ trứng… Hằng năm, dự án bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển và ven biển Côn Đảo vẫn đang nhận được sự hỗ trợ tích cực của chính quyền địa phương cùng nhiều tổ chức trong nước và quốc tế như Quỹ Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (WWF), Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) và sự tham gia của cộng đồng. Vài năm trở lại đây, cứ vào thời gian cao điểm nhất của mùa rùa sinh sản, trong khoảng 10 - 15 ngày, lại có một đội tình nguyện viên được tuyển chọn, tập huấn để giúp đỡ cho công việc của kiểm lâm và các nhân viên VQG. Đa dạng về độ tuổi, nghề nghiệp, nơi sống, điểm chung của họ là tình yêu thiên nhiên và tấm lòng muốn đóng góp cho vẻ đẹp, mầu xanh quê hương đất nước.
Côn Đảo có tên trong nhiều danh sách, bảng xếp hạng địa điểm du lịch hoang sơ, bí ẩn và hấp dẫn nhất thế giới. Du khách được đắm mình trong làn nước xanh biếc của bãi Đầm Trầu, ngắm bình minh rực rỡ từ mũi Chim Chim, hay lang thang trên đường mòn vào rừng mưa nhiệt đới Sở Rẫy… Và đặc biệt thú vị là kỷ niệm với những chú rùa xanh trên bãi cát. Du lịch Côn Đảo không hướng đến sự bùng nổ, nhưng sẽ tiếp tục phát triển, đồng hành với sự sinh sôi không ngừng nghỉ của những loài sinh vật quý hiếm nơi này.
KIM CHI
Theo nhandan.com.vn