Làng Đức Bác có nghề làm nước mắm ỏi gia truyền từ nhiều đời nay.
Nguyên liệu chính để làm nước mắm là cá dói đất, dói Dụ, giống cá có lưng xanh lục, bụng trắng, đuôi có hai chấm đen, đầu hơi nhọn, con to nhất bằng đầu đũa ăn cơm, dài khoảng 3,5- 4cm. Cá dói đất, dói Dụ có nhiều ở Sông Lô, chỉ xuất hiện vào tháng 5 tháng 6 âm lịch, khi mùa nước lên. Cá đi thành đàn theo ven sông Lô, hết thời gian này cá không đi nữa.
Bắt cá bằng dọ, địa phương gọi là ỏi; ỏi đan bằng nan tre cắt vót nhẵn, có cửa để nhử cá chui vào ăn mồi bên trong, có hom để chắn lối chui ra và cửa để đổ cá lúc thu hoạch, miệng ỏi được gắn bằng sơn ta rất chắc.
Mồi để nhử cá được làm bằng gạo nếp xôi chín, cám gạo nếp rang thật thơm; trộn xôi với cám, giã thật nhuyễn thật mịn, vê thành cục bằng quả trứng chim cút, cắm vào que gài vào giữa hom và thành ỏi. Đặt ỏi đã có mồi ở những nơi đàn cá xuất hiện. Mùi thơm quyến rũ của mồi hấp dẫn cả đàn cá kéo nhau chui vào ăn.
Thức ăn vào bụng làm cá no đào thải các thức đã ăn trước ra ngoài, chỉ còn mồi người làm trong bụng chưa kịp chuyển hoá thì đã bị bắt lên. Cá bắt về đem rửa sạch; phải rửa bằng nước mưa hoặc nước giếng khơi trên đồi thuộc thôn Nam- Giáp; không được rửa nước sông, nước đồng, làm mắm sẽ hay hỏng hoặc không ngon. Cá rửa xong cho vào rổ thưa cho chảy hết nước mới đem đi làm mắm.
Dụng cụ để mắm phải là chum, vại, chĩnh nung già; tốt nhất là đồ sành Hương Canh hay xứ Bát Tràng, trước khi dùng phải rửa thật sạch và lau khô.
Cá vào mắm với tỷ lệ 10 bát cá 2,5 bát muối, trộn đều cho vào chĩnh bịt kín miệng để tránh ruồi bọ và giữ mùi mắm. Đặt chĩnh mắm cạnh bếp hay đem phơi nắng. Sau một tháng rưỡi, chắt lấy nước trong gọi là cốt 1. Nước cốt 1 chắt ra lại cho vào chĩnh khác, bịt thật kín, để càng lâu càng ngon; khi cần ăn đem đun sôi nhỏ lửa, đậy kín vung, khi sôi vớt hết bọt, bắc xuống lọc qua giấy bản, nước trong veo, vàng óng, có mùi thơm đặc biệt. Nước 1 là nước ngon nhất, có tỷ lệ đạm rất cao, thả hạt cơm vào bát hạt cơm nổi lên ngay; khi ăn không cho loại gia vị nào nữa vì có gia vị sẽ làm mất vị thơm đặc trưng của mắm ỏi nguyên chất.
ST