Từ xa xưa, trong tâm thức dân gian, cảnh đẹp huyền ảo bao giờ cũng là nơi có bóng dáng của thần tiên. Cũng bởi lẽ đó mà Ghềnh Ráng là nơi có truyền thuyết Tiên.
Chuyện kể rằng, ngày xưa có một gia đình nông dân nghèo, sinh được một cô con gái nết na, xinh đẹp. Khi lớn lên cô gái đã có một mối tình trong trắng và mê say với một chàng trai cùng làng. Nhưng trớ trêu thay, tiếng đồn về nhan sắc "chim sa, cá lặn" của nàng đã đến tai một viên quan hám sắc và độc ác. Tên này rắp tâm ép nàng làm vợ.
Bằng thủ đoạn gian xảo và ỷ thế quyền lực, hắn bắt người con trai đi lính rồi đưa chàng đến tận nơi biên ải xa xôi và buộc nàng phải nộp 10 cân yến sào trong vòng một tháng, nếu không đúng hạn sẽ phải lấy hắn. Giữ trọn mối tình chung thủy với người yêu, người con gái không quản hiểm nguy quyết chí ra biển tìm tổ yến. Không chịu khuất phục trước âm mưu đen tối của tên quan hiếu sắc, người con trai đã trốn về tìm lại được người yêu.
Vì hạnh phúc lứa đôi và thương người yêu thân gái liễu yếu đào tơ, chàng không quản khó khăn nguy hiểm, quyết tâm thay nàng ra đảo. Người con gái trở về sống trong mong đợi và lo âu. Đến thời hạn nộp yến mà bóng chàng vẫn biền biệt. Sợ quá nàng đành bỏ chốn.
Hay chuyện, viên quan cho lính đuổi theo. Bị truy đuổi gắt gao, người con gái chạy đến Ghềnh Ráng, ẩn vào núi Vũng Chùa. Quân lính đuổi tới đây bỗng trời nổi cơn giông tố, gió cuốn ào ào, mưa bay mù mịt, sấm chớp đùng đùng. Bỗng nhiên núi nứt ra một khe lớn, nàng chạy vụt vào đó rồi biến mất. Khi giông tan, trời quang, mây tạnh, khe núi biến thành một dòng suối mát, uốn lượn trên sườn núi như một dải lụa nối trời với đất. Người đời gọi đó là suối tiên.
Chàng trai khi tìm được đủ số yến cũng hối hả trở về những mong chuộc lại được người yêu. Nào ngờ trên đường từ đảo vào đất liền cũng gặp giông bão, yến bị sóng biển cuốn trôi hết. Chàng đuối sức rồi ngất xỉu, sóng biển đã đưa chàng tấp vào Ghềnh Ráng. Khi tỉnh lại, chàng còn đang ngơ ngác chưa hiểu mình bị dạt vào nơi đâu thì thấy bóng người con gái lúc hiện lúc ẩn, chàng vừa gọi vừa chạy theo cho đến khi hai người cùng biến mất.
Ghềnh Ráng trở thành nơi đoàn tụ của những đôi uyên ương, vì cường quyền mà không nên được nghĩa vợ chồng lúc còn ở dương gian. Họ đã phải thoát tục thành tiên mới đến được với nhau. Câu chuyện đượm màu huyền thoại và đậm chất nhân văn ấy đã gán cho Ghềnh Ráng thêm hai chữ Tiên Sa, nên trong dân gian thường gọi vùng này bằng cái tên ghép Ghềnh Ráng - Tiên Sa.
Vì đắm say cảnh trời biển bao la, mà trong những lần theo vua Bảo Đại đi kinh lý các tỉnh miền Trung, Nam Phương Hoàng hậu đã chọn nơi đây làm bãi tắm cho riêng mình. Năm 1927, ông đã cho xây dựng một tòa biệt thự ba tầng cùng những công trình phục vụ cho cuộc sống đế vương trong những khi đi kinh lí và nghỉ ngơi, thưởng ngoạn cảnh đẹp ở Bình Định. Tòa biệt thự này đã bị nhân dân đập phá năm 1949, nay chỉ còn lại phế tích, và bãi tắm Hoàng hậu có tên gọi bắt nguồn từ đây.
Ghềnh Ráng còn nổi tiếng thêm nhờ tài danh của thi sỹ Hàn Mạc Tử. Do mắc chứng bệnh hiểm nghèo, ông đã phải sống những năm tháng cuối đời trong trại phong Quy Hòa. Tâm trạng đầy đau thương và giông bão lại được tiếp thêm cảm hứng từ cảnh thiên nhiên siêu thực ông đã viết lên những áng thơ bất hủ để lại cho đời. Hàn Mạc Tử qua đời khi còn quá trẻ, lúc nhà thơ mới vừa 28 tuổi. Để thỏa nguyện mong ước của thi sỹ lúc sinh thời, năm 1969 gia đình và thân hữu đã đưa thi hài Hàn Mạc Tử về táng ở Ghềnh Ráng.
Ngôi mộ trang nhã đã xây cất trên một gò cao, lưng dựa vào núi, mặt quay ra biển là nơi mà ai ai dù chỉ một lần đặt chân đến Ghềnh Ráng cũng đều ghé thăm. Đó không chỉ đơn thuần là một kiến trúc xinh đẹp ở vào vị trí đắc địa của một danh thắng mà hơn thế là nơi tưởng niệm một thi nhân.
Sưu tầm