Nghệ thuật thư pháp Nhật Bản (tiếng Nhật gọi là Shodo) là một trong những loại hình nghệ thuật thị giác nổi tiếng nhất của Nhật Bản.
Trong số 127 triệu người Nhật, có đến gần 10 triệu người đang tham gia viết thư pháp bao gồm các nhà thư pháp nổi tiếng và những người đang học viết thư pháp. Đây là một trong những bộ môn nghệ thuật được đánh giá cao nhất ở xứ sở hoa anh đào.
Loại hình nghệ thuật này bao hàm trong nó cảm quan mang tính tâm linh và tinh thần. Những tác gia lớn tạo ra những tác phẩm nghệ thuật từ những cây cọ trúc và mực trên nền giấy Tuyên, truyền tải cái đẹp và sự hài hòa. Sự kết hợp giữa tính đơn giản và sự duyên dáng trong các tác phẩm thư pháp là một trong những tiêu chuẩn thẩm mĩ. Nghệ thuật thư pháp Nhật Bản ra đời vào khoảng thế kỷ VI, chịu ảnh hưởng lớn từ nghệ thuật thư pháp Trung Hoa. Tuy nhiên, người Nhật đã có những cách tân riêng để tạo ra một trường pháp nghệ thuật thư pháp riêng của xứ sở mặt trời mọc, trong đó tiêu biểu nhất là hệ thống chữ Cana.
Trong thư pháp Nhật Bản, không có gì là bình thường hay vô nghĩa. Sự khởi đầu, hướng đi bút, hình thức, sự kết thúc của các đường, sự cân bằng giữa các nhân tố là vô cùng quan trọng, với từng đường kẻ, từng điểm, thậm chí những khoảng trống cũng có ý nghĩa riêng. Chữ tượng hình, về bản chất, là sự hài hòa, cân đối và thăng bằng. Có tới 2.136 ký tự kanji trong tiếng Nhật mà trẻ em Nhật phải học từ bé. Những ký tự tượng hình này được các nghệ nhân thư pháp truyền tải lên mặt giấy trắng vô cùng tài tình, tạo nên những bức thư pháp mang đậm ý nghĩa biểu trưng, thể hiện khí chất và tâm hồn của người nghệ sĩ.
Thư pháp là một trong những bộ môn nghệ thuật được đánh giá cao nhất ở xứ sở hoa anh đào. Ảnh: internet
Thư pháp Nhật Bản có những phong cách viết chính sau:
Kaisho có nghĩa là “viết thư pháp kiểu vuông”, là kiểu viết nhập môn của thư pháp, người mới bắt đầu học đều phải ngày ngày luyện viết kiểu chữ này. Kiểu chữ này rất tốt trong việc tạo nền tảng cho học viên sử dụng bút lông để viết chữ thư pháp. Trong phong cách Kaisho, mỗi nét chữ được viết ra đều thể hiện được sự cẩn thận và rõ ràng, tạo được kiểu thư pháp theo lối chữ in mà chúng ta có thể nhìn thấy trên các tờ báo.
Gyousho có nghĩa là là “viết thư pháp kiểu nhanh” muốn nói đến phong cách viết nửa chữ thảo trong thư pháp Nhật, cách viết mà hầu hết mọi người hay sử dụng nhiều trong ghi chú. Không giống với cách viết chữ thảo trong tiếng Hoa, trong phong cách Gyousho, những nét chữ được viết rời rạc theo phong cách Kaisho được kết hợp với nhau tạo thành phong cách viết trôi chảy và lưu loát hơn. Chữ viết theo kiểu này thường phổ thông và dễ đọc đối với đại đa số tầng lớp tri thức ở Nhật.
Sousho là “kiểu thư pháp nhiều nét”, đề cập đến phong cách viết chữ thảo trôi chảy trong thư pháp Nhật. Với cách viết này, người đọc rất khó đọc vì các nhà thư pháp hiếm khi cho phép bút lông của mình rời khỏi giấy, để có được nét chữ thanh nhã và nhanh hơn. Chỉ duy nhất những người nào học viết kiểu thư pháp này mới có thể dễ dàng đọc được nguyên bản thể thư của nó.
Trong các tác phẩm thư pháp Nhật Bản, tính nhân văn được biểu hiện một cách thuần túy, nguyên vẹn và cách sống, cách suy nghĩ của tác giả cũng được phản ánh trong rõ nét trong từng tác phẩm thư pháp. Để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp cả về cách thể hiện và tinh thần của một tác phẩm thư pháp đòi hỏi cả người viết và người xem phải có sự đồng điệu về tâm hồn, đồng nhất về tri thức và trình độ. Theo phân loại của Hội Thư pháp Mainichi của Nhật Bản, thư pháp truyền thống đến thư pháp hiện đại của Nhật Bản có thể được xếp theo 7 trường phái sau:
Thư pháp chữ Hán được tạo nên nhờ dựa vào thơ, văn xuôi cổ điển viết bằng chữ Hán, dựa vào cảm nhận nghệ thuật và phương pháp học thư pháp của từng người. Bộ môn thư pháp chữ Hán thể hiện tính hiện đại hoà quyện tính truyền thống.
Thư pháp chữ Kana được tạo ra để viết những từ ngữ đẹp của Nhật Bản thông qua việc cải biên, phát triển những bài hát Waka và thơ Haiku. Vẻ đẹp của chữ Kana hiện đại được hoà trộn với cảm giác mới của Kana chữ lớn (nguồn gốc của chữ Kana là chữ nhỏ).
Thư pháp thơ văn cận đại là những tác phẩm lấy văn và thơ hiện đại làm đề tài, điều hoà giữa chữ Hán và chữ Kana tạo ra một thư pháp mới. Do tính chất dễ đọc và gần gũi nên nó nhận được sự ủng hộ của nhiều người.
Trong số 127 triệu người Nhật, có đến gần 10 triệu người đang tham gia viết thư pháp bao gồm các nhà thư pháp nổi tiếng và những người đang học viết thư pháp. Ảnh: internet
Thư pháp viết chữ cỡ lớn là những tác phẩm thư pháp viết chữ cỡ lớn mà số lượng chỉ từ 1 đến 2 chữ. Một thế giới thư pháp mới được tạo ra từ việc định hướng tạo hình, tôi luyện đường nét và sáng tạo về màu đen.
Thư pháp chữ in bằng khuôn khắc đá - Tenkoku được đánh giá là tinh hoa của phương Đông và giới thư pháp. Chữ in bằng khuôn hình vuông 3cm. Người ta khắc trên đá những bản thư pháp và chữ viết thời cổ đại của Trung Quốc sau đó in trên giấy trắng, tạo nên sự tương phản rất đẹp giữa mực đỏ và giấy trắng.
Thư pháp chữ khắc gỗ thể hiện chữ viết được khắc lên bản gỗ. Chữ viết ở đây khác với chữ viết bằng bút, nó mang tính lập thể và còn có thể được tô bằng nhiều màu sắc. Khắc tự là một bộ môn thư pháp đang gây được sự chú ý.
Thư pháp ZenEi - bộ môn này biến đổi nhận thức trước kia về thư pháp (coi thư pháp là biểu hiện của nhân cách con người), chịu ảnh hưởng của hai trường phái: hội họa trừu trượng phương Tây và triết học phương Đông. Không bị giới hạn bởi việc lấy chữ làm nguyên liệu chính, người viết có thể tự do thể hiện tâm hồn và tình cảm.
Dụng cụ để thể thực hành thư pháp ngoài giấy Tuyên, các dụng cụ truyền thống để viết thư pháp gồm: thỏi mực (sumi): thỏi mực càng lâu năm thì càng tốt, những thỏi mức tốt nhất là những thỏi có tuổi khoảng 50-100 năm; nghiên mực (suzuri) để mài mực (mài thỏi mực với nước); chặn giấy (bunchin) để cố định giấy trên mặt phẳng; lót giấy (shitajiki): đặt dưới giấy để tránh mực bị thấm ra ngoài; cọ (fudé): dùng để viết, cọ có thể có nhiều hình dạng và kích cỡ, thường được làm từ lông động vật, phổ biến nhất là từ lông dê, cừu, bờm ngựa,…; cán bút được làm từ gỗ, tre, ngày nay có thể làm từ nhựa hay các vật liệu khác; ấn (chiện): nghệ thuật khắc ấn được gọi là tenkoku. Các học viên được khuyến khích tự khắc ấn riêng. Vị trí của dấu chiện này tùy thuộc vào quan niệm thẩm mĩ.
Ở Nhật Bản, thư pháp được coi như là một bộ môn nghệ thuật hiện đại, đang được tiến hành theo tinh thần cách tân. Sức sống của thư pháp trong đời sống hiện đại Nhật Bản biểu hiện ở lịch triển lãm định kỳ vào đầu tháng 7 hàng năm tại Tokyo và 9 thành phố khác ở Nhật cũng như tại gần 20 quốc gia trên thế giới. Ngoài ngày mùng 2 tháng 1 hàng năm là ngày hội viết chữ của cả nước, thư pháp còn được trọng dụng vào những dịp hiếu, hỉ, mừng tân gia hay mừng nhập môn, nhập trường… Hiện nay, thư pháp đã được đưa vào chương trình giáo dục phổ cập cho học sinh phổ thông của Nhật.
ST