Người Dao Quần Chẹt ở bản Thành Công, xã Lãng Công, huyện Sông Lô có nhiều phong tục tập quán độc đáo, trong đó, có lễ cấp sắc - nghi lễ công nhận sự trưởng thành của người đàn ông dân tộc Dao. Cho đến nay, phong tục truyền thống độc đáo này vẫn được người dân tộc Dao ở Thành Công gìn giữ, phát huy.
Các thầy cúng mặc áo thêu hình rồng tiến hành các nghi thức tế lễ trong lễ cấp sắc của người dân tộc Dao ở Thành Công.
Dự lễ cấp sắc của anh Dương Kim Sơn, 32 tuổi, người dân tộc Dao ở bản Thành Công, chúng tôi được chứng kiến các thủ tục nghi lễ mang đậm bản sắc văn hóa của người dân tộc Dao nơi đây. Ông Dương Văn Kim, bố anh Sơn cho biết, ông có 4 người con trai, anh Sơn là con cả. Người Dao thường làm lễ cấp sắc theo thứ tự quan hệ trong gia đình từ lớn đến nhỏ. Nghĩa là cha làm trước con, anh làm trước em.
Vào ngày lễ cấp sắc, gia chủ sẽ mời tất cả họ hàng, xóm, bản tới ăn cỗ và chứng kiến nghi lễ. Thời điểm làm lễ cấp sắc sớm hay muộn chủ yếu phụ thuộc vào kinh tế của mỗi gia đình. Nhưng dù khó khăn đến mấy, người đàn ông dân tộc Dao bắt buộc phải làm lễ cấp sắc, nếu không vẫn chỉ được coi là đứa trẻ và khi chết đi không được thờ cúng theo phong tục của dân tộc mình.
Già làng Phùng Văn Thanh cho biết, theo tiếng địa phương, cấp sắc được gọi là quá tang. Quá nghĩa là từng trải qua thử thách, tang là đèn hoặc vật dụng dùng để soi sáng. Quá tang nghĩa là trải qua lễ soi đèn. Điều này xuất phát từ việc thắp đèn soi sáng người thụ lễ khi làm lễ cấp sắc. Đối tượng được cấp sắc là đàn ông dân tộc Dao đến độ tuổi trưởng thành, thường là sau khi kết hôn. Lễ cấp sắc thường diễn ra vào dịp cuối năm hoặc tháng giêng, được tổ chức trong 2 ngày 1 đêm.
Trong lễ cấp sắc, người thụ lễ được đặt pháp danh (tên âm). Sau khi trải qua nghi lễ này, người đàn ông dân tộc Dao được công nhận là con cháu Bàn Vương, được học làm thầy, được cấp âm binh và thờ cúng tổ tiên. Để tiến hành nghi lễ cấp sắc cần có 7 thầy cúng. Trong đó, có một thầy chính (thầy cả).
Thầy cả và thầy hai mặc áo thêu hình rồng màu đỏ với nhiều họa tiết trang trí cầu kỳ tiến hành các nghi lễ. Ngày cấp sắc do thầy cúng lựa chọn, phải là ngày đẹp và hợp với tuổi của người cấp sắc. Trong suốt thời gian tiến hành nghi lễ, người cấp sắc không được ra khỏi nhà, kiêng quan hệ vợ chồng, không nói tục, chửi bậy.
Mâm cỗ trong lễ cấp sắc của anh Dương Kim Sơn được sắp xếp khá đặc biệt theo lối ẩm thực truyền thống của người dân tộc Dao. Các món thịt luộc, xào, hấp được xếp theo từng mô trên chiếc mâm phủ lá chuối tươi, ở giữa có một bát dưa chua hoặc chuối ăn kèm. Người dân trong bản có thể đến ăn cỗ bất cứ khi nào trong những ngày diễn ra nghi lễ.
Ông Dương Văn Kim cho biết, gia đình ông đã thịt 6 con lợn, mỗi con nặng khoảng 80 – 90 kg. Những con lợn này được gia đình ông nuôi cách đây gần 1 năm để chuẩn bị cho buổi lễ cấp sắc. Đồ cúng có hai thứ bắt buộc là đầu lợn và gà. Ngoài ra, còn có bánh dầy, xôi gói trong lá dong, oản, rượu và vàng mã. Người dân tộc Dao còn chuẩn bị cả bó lúa khô để cúng. Sau khi kết thúc nghi lễ, những người phụ nữ trong gia đình sẽ đem số lúa này đi xát vỏ, lấy gạo nấu thành cơm để các thành viên trong gia đình cùng thưởng thức.
Trong khi thực hiện lễ cấp sắc, các thầy cúng trải tranh Tam Thanh và thực hiện các nghi thức tế lễ. Thầy cả đọc các bài cúng, lệnh cấp sắc, múa chuông, múa sa ma... trong buổi lễ. Sau khi tiến hành các thủ tục, người cấp sắc được công nhận là con cháu Bàn Vương tiến hành nghi lễ tạ ơn tổ tiên. Thầy cúng đại diện cho thần linh trao giấy chứng nhận cho người được cấp sắc. Mảnh giấy này được chủ nhân cất cẩn thận ở trong hòm, khi có công việc gì cần thiết mới lấy ra sử dụng.
Lễ cấp sắc là nghi lễ truyền thống độc đáo của đồng bào dân tộc Dao đánh dấu bước ngoặt lớn trong cuộc đời người đàn ông dân tộc Dao. Sau khi được cấp sắc, họ được coi là người đàn ông trưởng thành, đủ thẩm quyền tham gia các công việc của cộng đồng, là người có tâm, đức, hiểu biết lẽ phải, hướng thiện trừ ác... Lễ cấp sắc có vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa, tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Dao, giúp họ có thêm sức mạnh tinh thần vượt qua khó khăn trong cuộc sống, hướng tới điều tốt đẹp trong tương lai./.
ST