Tuyên Quang từ lâu đã nổi tiếng là mảnh đất có nhiều cảnh đẹp tự nhiên, lễ hội truyền thống đặc sắc, nhiều đình, chùa, đền có vị trí quan trọng trong tín ngưỡng và đời sống tâm linh của nhân dân. Đặc biệt, tục Thờ Mẫu là một nét sinh hoạt văn hóa tâm linh có từ lâu trong lịch sử và gắn bó mật thiết với người dân Tuyên Quang ở các di tích đền Hạ, đền Thượng, đền Mẫu Ỷ La (thành phố Tuyên Quang).
Lễ rước Kiệu Mẫu bắt đầu từ Đền Mẫu Ỷ La ra Đền Hạ, tiếp đến lễ rước Kiệu Mẫu từ Đền Thượng qua sông về Đền Hạ để cùng hợp tế.
Lễ hội rước Mẫu ra đời và tồn tại từ lâu đời gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu tại ba ngôi đền: đền Hạ, đền Thượng và đền Ỷ La. Từ năm 2007 đến nay, lễ hội rước Mẫu đền Hạ, đền Thượng, đền Mẫu Ỷ La được khôi phục vào dịp đầu xuân hằng năm, từ ngày 11 đến 16-2 Âm lịch. Lễ rước kiệu Mẫu bắt đầu từ đền Mẫu Ỷ La (thuộc phường Ỷ La) ra đền Hạ (thuộc phường Tân Quang), tiếp đến lễ rước kiệu Mẫu từ đền Thượng (xã Tràng Đà, cùng thuộc thành phố Tuyên Quang) qua sông về đền Hạ để cùng hợp tế. Nghi thức uy nghi, có đông đảo già trẻ gái trai và khách thập phương tham dự. Năm 2018, Lễ hội rước Mẫu đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La, thành phố Tuyên Quang được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích phi vật thể cấp quốc gia.
Theo truyền thuyết, xưa có hai nàng công chúa con vua Hùng là Phương Dung và Ngọc Lân, một hôm theo xa giá đến bên bờ sông Lô (thuộc thôn Hiệp Thuận) đỗ thuyền. Nửa đêm trời mưa to, gió lớn, hai công chúa đã bay về trời, nhân dân trong vùng lấy làm linh dị bèn lập đền thờ… Đền Hiệp Thuận ở hạ lưu được gọi là đền Hạ, thờ công chúa Phương Dung (người chị), đền Thượng thờ công chúa Ngọc Lân (người em).
Ban tổ chức lễ hội cùng đông đảo người dân dâng hương tại đền Hạ, thành phố Tuyên Quang.
Ở thành phố Tuyên Quang hiện có 14 ngôi đền, trong đó có 12 đền thờ Mẫu. Tuyên Quang còn được coi là nơi thờ chính của Mẫu Thoải - Mẹ Nước lớn nhất cả nước. Các đền thờ Mẫu tại Tuyên Quang được hình thành sớm và nổi tiếng linh thiêng trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Đây là những điều kiện thuận lợi để Tuyên Quang đẩy mạnh phát triển du lịch tâm linh thu hút khách thăm quan.
Ông Trương Đức Tiến, Trưởng phòng Văn hóa – Thông tin thành phố Tuyên Quang cho biết, thành phố Tuyên Quang tập trung vào hai loại hình du lịch chính là: du lịch văn hóa tâm linh và du lịch lễ hội. Lễ hội đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La là một trong những nội dung để khơi dậy, phát triển những giá trị văn hóa dân tộc gắn với phát triển du lịch của tỉnh, lễ hội đã đem đến những nét văn hóa đặc sắc riêng của người dân Tuyên Quang thu hút đông đảo du khách gần xa tới tỉnh. Cùng với lễ hội thành Tuyên được tổ chức vào tháng Tám âm lịch hằng năm, lễ hội đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La đang là điểm nhấn trong phát triển du lịch của thành phố Tuyên Quang.”
Theo HẢI CHUNG/nhandan.com.vn