Trẻ vị thành niên khi đến tuổi dậy thì thường có biểu hiện kinh nguyệt đối với nữ và xuất tinh đối với nam. Đây là một hiện tượng sinh lý bình thường.
Theo các nhà khoa học, rối loạn kinh nguyệt ở trẻ vị thành niên nữ nếu không có liên quan đến tình trạng thai nghén thường do nguyên nhân hoạt động của hệ thống trục dưới đồi - tuyến yên - buồng trứng chưa hoàn chỉnh. Tuy vậy, khi trẻ vị thành niên có rối loạn kinh nguyệt phải được phát hiện, chẩn đoán xác định để có biện pháp xử trí điều trị phù hợp.
Kinh nguyệt ở trẻ vị thành niên nữ
Kinh nguyệt là một hiện tượng sinh lý bình thường, biểu hiện là chảy máu ra ngoài âm đạo do bong niêm mạc tử cung. Kinh nguyệt có tính chất định kỳ hàng tháng, là kết quả của sự thay đổi nội tiết buồng trứng trong cơ thể. Ở tuổi vị thành niên, kinh nguyệt có thể chưa đều trong khoảng 1 - 2 năm đầu kể từ khi bắt đầu có kinh nguyệt do hoạt động của hệ thống trục dưới đồi - tuyến yên - buồng trứng chưa hoàn chỉnh. Dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng của kinh nguyệt bình thường và kinh nguyệt không bình thường có những đặc điểm khác nhau cần phân biệt.
Kinh nguyệt bình thường khi bắt đầu xuất hiện khi bé gái trong độ tuổi từ 11 đến 18. Vòng kinh nguyệt hay chu kỳ kinh nguyệt từ 22 đến 35 ngày, trung bình là 28 đến 30 ngày; thời gian hành kinh khoảng từ 3 đến 7 ngày; lượng máu kinh nguyệt vừa phải, thay 3 đến 5 lần băng vệ sinh mỗi ngày; máu kinh nguyệt màu đỏ tươi, không đông, có mùi hơi nồng, không tanh.
Trẻ vị thành niên cần được tư vấn, giải thích những hiện tượng sinh lý bình thường ở tuổi dậy thì
Các sắc thái khi kinh nguyệt không bình thường còn gọi là rối loạn kinh nguyệt:
- Vô kinh nguyên phát là quá 18 tuổi nhưng chưa hành kinh.
- Vô kinh thứ phát là quá 3 tháng chưa hành kinh nếu trước đó kinh nguyệt rất đều và quá 6 tháng chưa hành kinh nếu trước đó kinh nguyệt không đều.
- Vô kinh giả là máu kinh nguyệt vẫn có nhưng màng trinh bít kín hoặc cổ tử cung bị dính nên máu kinh nguyệt không chảy ra ngoài được nên còn gọi là bế kinh.
- Rong kinh là hành kinh kéo dài trên 7 ngày.
- Kinh ít khi lượng máu kinh nguyệt ra rất ít,
- Kinh nhiều khi lượng máu kinh nguyệt nhiều hơn bình thường với trên 60 ml trong cả kỳ kinh nguyệt.
- Kinh thưa khi vòng kinh nguyệt dài trên 35 ngày.
- Kinh mau khi vòng kinh nguyệt ngắn dưới 21 ngày.
- Băng kinh khi máu kinh ra rất nhiều trên 150ml trong thời gian một vài ngày gây choáng váng và mệt mỏi dẫn đến đôi khi bị ngất xỉu.
- Rong huyết khi ra máu không liên quan đến kỳ kinh nguyệt.
- Thống kinh là đau bụng nhiều khi hành kinh có thể bị mệt mỏi và ảnh hưởng đến sinh hoạt.
Kinh sớm khi có kinh nguyệt trước 10 tuổi.
Kinh nguyệt bình thường khi bắt đầu có kinh nguyệt từ 11 đến 18 tuổi
Việc xử trí can thiệp tùy theo từng trường hợp
- Đau bụng khi hành kinh dùng thuốc giảm đau loại kháng viêm không corticoid gồm paracetamol, ibuprofen, diclofenac... hoặc thuốc viên tránh thai kết hợp.
- Vô kinh có thể do rối loạn dinh dưỡng và tâm lý, nên tư vấn cho trẻ vị thành niên biết rối loạn dinh dưỡng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển chung của cơ thể, đồng thời hướng dẫn trẻ vị thành niên cách khắc phục các vấn đề về dinh dưỡng hay giúp giải tỏa các vấn đề về tâm lý.
- Viên thuốc tránh thai kết hợp có thể giúp điều hòa chu kỳ kinh nguyệt, giảm bớt đau bụng khi hành kinh.
- Rong huyết hoặc ra máu bất thường có thể do nhiễm khuẩn hoặc bất thường ở cổ tử cung, vì vậy cần khám và điều trị nếu có nhiễm khuẩn đường sinh sản và chuyển lên tuyến trên làm xét nghiệm tế bào học cổ tử ung tầm soát ung thư.
Cần theo dõi những trường hợp kinh thưa, kinh mau, kinh ít chưa ảnh hưởng đến sức khỏe. Các trường hợp rối loạn kinh nguyệt khác cần gửi lên tuyến trên để chẩn đoán xác định và xử trí.
Cần thiết được tư vấn từ nhân viên y tế
Giải thích cho trẻ vị thành niên hiểu kinh nguyệt là hiện tượng sinh lý tự nhiên gây ra do sự thay đổi giải phẫu và sinh lý bình thường của tuổi dậy thì, không phải là bệnh mà lo sợ; khi hành kinh có thể bị đau bụng, cảm giác choáng váng... Cần hỏi lại để ghi nhận sự hiểu biết của trẻ vị thành niên về khái niệm chu kỳ kinh nguyệt, giải thích nếu có sự hiểu lầm; đặc biệt cần giải thích cho trẻ vị thành niên rõ khi đã có kinh nguyệt cũng sẽ có khả năng thụ thai nếu phát sinh quan hệ tình dục.
Nếu trẻ vị thành niên lo lắng về các chu kỳ kinh nguyệt không đều, nhân viên y tế nên giải thích để trẻ vị thành niên yên tâm là kinh nguyệt không đều trong 1 đến 2 năm khi bắt đầu có kinh nguyệt có thể là hiện tượng bình thường. Giải thích các trạng thái tâm lý bất thường hay xảy ra khi có kinh nguyệt như cảm giác bứt rứt, khó chịu, nhức đầu, lo âu, mất ngủ, biếng ăn...
Hướng dẫn cụ thể cách giữ vệ sinh khi có kinh nguyệt, cách sử dụng băng vệ sinh. Giải thích và hướng dẫn cách phòng tránh thai, nếu cần cung cấp các biện pháp tránh thai thích hợp. Hướng dẫn thực hành tình dục an toàn, sử dụng bao cao su để phòng các bệnh nhiễm khuẩn lây truyền qua đường tình dục và có thai ngoài ý muốn. Có thể mời gia đình cùng đến tư vấn về kinh nguyệt để hỗ trợ cho trẻ vị thành niên.
BS. NGUYỄN TRÂM ANH
Theo suckhoedoisong.vn