50 năm đã trôi qua, kể từ sau hiệp định Paris được ký kết, ngày trở về từ "địa ngục trần gian" của các chiến sỹ cách mạng bị địch bắt tù đày tại các trại giam, nhà tù đế quốc đã trở thành sự kiện quan trọng không thể phai mờ trong ký ức của hàng nghìn người lính.
Trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, đã có hàng ngàn chiến sĩ cách mạng rơi vào tay của kẻ thù, trong đó có hàng trăm chiến sĩ là con em các dân tộc của Vĩnh Phúc bị bắt, giam cầm, tra tấn cực hình tại nhiều nhà lao từ Bắc vào Nam. Từ năm 1973, hàng nghìn tù binh, tù chính trị đã chiến thắng trở về với cách mạng và quân đội, dù mang trong mình nhiều thương tích, sức khỏe suy giảm, bệnh tật đeo đẳng suốt cả cuộc đời, nhưng bằng kinh nghiệm dạn dày được tôi luyện trong bom đạn, với bản lĩnh, ý chí của người lính Cụ Hồ, các chiến sỹ năm xưa vẫn tiếp tục cống hiến công sức, trí lực cho công cuộc dựng xây và bảo vệ Tổ quốc, thực hiện đường lối đổi mới đất nước.
Vĩnh Phúc hiện còn 282 cựu chiến binh là chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày trong các thời kỳ, hiện đang sinh hoạt tại các huyện, thành Hội trên địa bàn toàn tỉnh. Trong đó có 87 hội viên chống Pháp, 195 hội viên chống Mỹ. Có 46 hội viên từng có giấy báo tử là liệt sỹ, nhưng vẫn còn sống sót trở về .
50 năm qua, nghĩa tình đồng đội, luôn gắn bó thương yêu nhau không bao giờ phai nhạt, ngày gặp mặt mỗi chiến sỹ năm xưa không khỏi bùi ngùi nhớ về các bạn tù- những đồng đội luôn kề vai sát cánh bên nhau trong các cuộc đấu tranh và những trận đòn tra tấn giã man tàn bạo của quân thù. Nhiều người đã anh dũng hy sinh tại các nhà lao Mỹ- Ngụy, nhiều chiến sỹ do tuổi cao sức yếu cộng với di chứng của đòn thù để lại đã về thế giới bên kia. Nhưng lòng kiên trung, bất khất, tinh thần thép mưu trí sáng tạo trong mỗi chiến sỹ vẫn mãi còn đây. Dây thép gai không ngăn được lòng yêu nước; nhục hình, nắng mưa không phai được chí kiên cường. Các chiến sỹ đã chiến đấu và chiến thắng như những huyền thoại.
Trong lao tù, “địa ngục trần gian”, kẻ địch đã dùng mọi thủ đoạn thâm độc, xảo quyệt, tàn bạo, thậm chí có nhiều cách tra tấn nhục hình như: nhổ răng, cắt gân, đóng đinh vào tai, sâu dây thép gai vào tay đứng phơi nắng, nhốt trong chuồng cọp, dội nước lên đầu rồi tung vôi bột vào người.. , nhưng các chiến sỹ cộng sản một lòng kiên trung, sắt son với Tổ quốc, bảo toàn được tổ chức Đảng trong nhà lao, nhiều chiến sỹ, đảng viên đã vô cùng dũng cảm mưu trí, sáng tạo tổ chức các cuộc đấu tranh nhỏ làm chấn động sào huyệt của kẻ thù. Bằng sự khéo léo của những người cộng sản, chính chốn lao tù lại trở thành trận tuyến đặc biệt, bởi sự vùng lên đấu tranh của tập thể người tù- những con người tay không một tấc sắt nhưng có chung một lý tưởng duy nhất là lý tưởng cách mạng và lòng yêu nước, căm thù giặc. Biến nhà tù đế quốc thành trường học cộng sản, cùng nhau học tập, trau dồi kiến thức, giáo dục đạo đức cách mạng, học tập Di chúc của Bác; phát triển tổ chức Đảng, đoàn; tổ chức vượt ngục... khiến kẻ địch khiếp sợ, nể phục ý chí của người cộng sản, khí tiết của người chiến sỹ cách mạng.
Trong số hơn 280 chiến sỹ cách mạng bị địch bắt tù đầy của Vĩnh Phúc hiện còn sinh sống, có trên 80% là thương binh, bệnh binh hoặc bị nhiễm chất độc hóa học dioxin, máu và tuổi xanh đã hiến dâng cho đất nước để viết nên những trang sử hào hùng của dân tộc, tô thắm màu cờ Tổ quốc. Trở về với đời thường, mặc dù còn nhiều khó khăn, song các chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày năm xưa vẫn tích cực tham gia các hoạt động tại địa phương, tiếp tục giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ về sự nghiệp cách mạng vẻ vang của dân tộc, truyền thống yêu nước để đất nước mãi trường tồn. “Sống trong tù kiên trung bất khuất. Sống ngoài đời tình nghĩa, thủy chung”./.
Bích Hằng