Phong tục về những điềm lành và kiêng kỵ trong 3 ngày tết, đặc biệt là ngày mùng 1 tết, đã được ông bà ta từ ngàn xưa đã chiêm nghiệm và đúc kết, truyền lại cho con cháu đến ngày nay. Vậy những điềm lành và kiêng kỵ trong ngày tết là gì?
Những điềm lành ngày tết
Hoa mai: Sau giao thừa, đến sáng mùng 1 tết, nếu hoa mai (loại 5 cánh) nở thêm nhiều và đầy đặn thì đó là một điềm may, mọi người ai cũng cầu mong, vì sách có câu “Hoa khai phú quý”.
Vì vậy từ sau giao thừa đến sáng mùng 1 tết, nếu có hoa nở là điềm may mắn cho năm mới và may mắn hơn nữa khi có một hoặc vài bông hoa 6 cánh xuất hiện bất ngờ.
Chó lạ vào nhà: Tục ngữ “Mèo đến nhà thì khó, chó đến nhà thì sang”.
Cây đào: Nếu có nhiều cánh kép (hoa kép) 3 lớp (hàng) trên đài hoa và có hình dáng như bông hồng thì sẽ có nhiều phúc lộc.
Cây quất: Nếu cây có một hoặc nhiều hoa nở sau giao thừa đến sáng mùng 1 tết hoặc chồi xanh mọc thì năm đó sẽ có nhiều lộc.
Những điều kiêng kỵ ngày tết
Theo quan niệm trong ngày đầu năm (Nguyên đán) mà có nhiều điều tốt đẹp thì cả năm đó chắc chắn sẽ có nhiều điều tốt đẹp đến cho mọi người, do đó, người Việt có một số kiêng kỵ như sau:
Kỵ mai táng: Ngày Tết Nguyên đán là ngày vui của toàn dân tộc, ngày mở đầu cho vận hội hanh thông của cả một năm, có ý nghĩa rất thiêng liêng. Gia đình phải tạm gác mối sầu riêng để hoà chung với niềm vui toàn dân tộc.
Vì vậy, có tục lệ cất khăn tang trong ba ngày tết. Nhà có đại tang kiêng không đi chúc tết, mừng tuổi bà con, xóm giềng, ngược lại bà con xóm giềng lại cần đến chúc tết và an ủi gia đình bất hạnh.
Trường hợp gia đình có người chết vào ngày 30 tháng chạp mà gia đình có thể định liệu được thì nên chôn cất cho kịp trong ngày đó, đa số các gia đình kiêng để sang ngày mùng một đầu năm.
Trường hợp chết đúng ngày mùng một tết thì chưa phát tang vội, nhưng phải chuẩn bị mọi thứ để sáng mùng hai làm lễ phát tang.
Ngày mùng một tết người ta rất kỵ người khác đến xin lửa nhà mình, vì quan niệm lửa là đỏ, là may mắn. Cho người khác cái đỏ trong ngày mùng một tết thì cả năm đó trong nhà sẽ gặp nhiều điều không may như làm ăn thua lỗ, trong nhà lủng củng, ra đường hay gặp tai bay vạ gió v.v...
Trong ngày này, người ta kiêng quét nhà vì theo một điển tích của Trung Quốc, nếu quét nhà thì năm đó gia cảnh sẽ nghèo túng, khánh kiệt. Khi hốt rác trong nhà đổ đi thì Thần Tài sẽ đi mất.
Ngày đầu năm cũng như ngày đầu tháng, người ta rất kiêng kỵ việc vay mượn hay trả nợ, cho vay.
Trong ăn uống, người ta kiêng ăn thịt chó, cá mè, thịt vịt… Nếu ăn những thứ này vào dịp đầu năm hay đầu tháng sẽ xúi quẩy.
Ngoài ra, người già cũng khuyên con cháu trong ngày này không được đánh vỡ bát đĩa, ấm chén, cãi nhau, chửi nhau, kiêng những điều không vui xảy ra với gia đình.
Người ta thường kiêng không nói tới điều rủi ro hoặc xấu xa trong dịp tết.
Ngày mồng 5 tháng giêng âm lịch là ngày nguyệt kỵ, người Việt thường tin rằng ngày này không thích hợp cho xuất hành. (Ca dao: “Mồng năm, mười bốn, hăm ba/Đi chơi cũng lỗ lọ là đi buôn”