Du khách một lần đến với Bắc Cạn, chắc hẳn sẽ nhớ mãi đất và người nơi đây từ phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp, đến các món ăn dân tộc nổi tiếng, mang đậm bản sắc dân tộc. Một món ăn hấp dẫn không thể thiếu trong các ngày lễ, Tết, hội hè... đó là xôi nếp ngũ sắc.
Món xôi ngũ sắc trong mâm cỗ của đồng bào dân tộc Tày, huyện Na Rì (Bắc Cạn).
Ðĩa xôi nếp ngũ sắc đẹp tựa cầu vồng, như đất trời thu nhỏ của núi rừng. Xôi ngũ sắc tượng trưng cho sự yên ấm, no đủ, hạnh phúc trong cuộc sống bao đời nay của người dân các dân tộc tỉnh Bắc Cạn.
Ðể làm món xôi ngũ sắc thật thơm dẻo và đẹp mắt không hề dễ. Ðồng bào dân tộc Tày ở huyện Na Rì luôn chọn loại gạo nếp nương mới gặt, hạt to đều, có mùi thơm đặc trưng. Mầu sắc của xôi được tạo ra hoàn toàn từ cây cỏ thiên nhiên. Người dân nơi đây cho biết, trước khi đồ thành xôi, gạo nếp được vo sạch, ngâm nước từ tối hôm trước để gạo nở đến độ vừa phải, dễ thấm mầu, vừa làm cho xôi mềm, dẻo. Xôi thường được làm thành năm mầu trắng - đỏ - tím - vàng - xanh và cái tên "xôi ngũ sắc" được sinh ra từ đó.
Trong "ngũ sắc", mầu vàng được tạo thành từ nghệ; mầu tím từ lá cây đỏ đen; mầu xanh từ lá gừng; mầu đỏ từ lá cẩm hay quả gấc. Và điều đặc biệt là món xôi ngũ sắc nhất định phải được đồ từ chiếc chõ làm bằng thân cây gỗ đục ra. Ðĩa xôi nếp ngũ sắc hoàn thành và được bày lên mâm cỗ không chỉ đẹp, thích mắt mà còn có tiếng nói riêng của mình ở mỗi mầu: mầu vàng của ước muốn luôn được no ấm phồn thịnh; mầu đỏ bày tỏ những ước mơ, khát vọng của đất và người nơi đây; mầu xanh tượng trưng cho núi rừng và bầu trời lồng lộng với sức sống diệu kỳ; mầu tím tượng trưng cho sự thủy chung và mầu trắng là của tình yêu sự trắng trong thanh bạch. Không những vậy, đối với đồng bào dân tộc Tày ở Bắc Cạn, các mầu của xôi ngũ sắc còn tượng trưng cho ngũ hành: Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ.
Chính vì thế, đồng bào các dân tộc thường quan niệm ngày lễ, Tết được ăn xôi ngũ sắc sẽ mang lại nhiều điều may mắn, tốt lành. Không chỉ là nét đặc sắc trong văn hóa ẩm thực, xôi ngũ sắc cũng phần nào thể hiện đời sống tâm linh đa dạng, phong phú của đồng bào các dân tộc vùng núi cao Bắc Cạn.
Bài và ảnh: ÐỖ KIM TẬP
Theo nhandan.com.vn