Sau hơn mười năm hình thành và phát triển (2000-2011), thị trường Trái phiếu Chính phủ dần khẳng định được vai trò quan trọng trong quá trình phát triển của nền kinh tế, bước đầu góp phần tạo nên kênh dẫn vốn hiệu quả cho huy động vốn ngân sách đầu tư vào các công trình trọng điểm quốc gia, giáo dục và y tế.
Trong đó, tỷ trọng nguồn vốn huy động qua thị trường trái phiếu ngày càng tăng với lãi suất thấp, vừa giảm gánh nặng cho ngân sách vừa góp phần bình ổn lãi suất cho vay của ngân hàng, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô.
Ði liền với sự phát triển của thị trường Trái phiếu Chính phủ (TPCP) phải kể đến vai trò của Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), bởi sau Quyết định số 2276/QÐ-BTC ngày 20-6-2006, TPCP được đấu thầu tập trung và duy nhất tại HNX (hoạt động sơ cấp). Sau khi phát hành, TPCP cũng được niêm yết và giao dịch tập trung trên thị trường giao dịch TPCP chuyên biệt tại HNX (hoạt động thứ cấp).
Trên thị trường sơ cấp, hoạt động phát hành TPCP qua kênh đấu thầu ngày càng thể hiện vai trò chủ động, minh bạch, thu hút nhiều thành viên tham gia trong công tác huy động vốn. Ðặc biệt, từ khi thị trường TPCP chuyên biệt được đưa vào quản lý và giao dịch tập trung tại HNX ngày 24-9-2009, hoạt động phát hành TPCP thông qua kênh đấu thầu tại HNX được tổ chức đều hằng tuần, số lượng phiên đấu thầu thành công tăng dần và ngày càng thu hút nhiều thành viên tham gia, một số phiên có đến hơn 20 thành viên tham gia, khối lượng đăng ký đấu thầu bảo lãnh nhiều gấp ba đến bốn lần khối lượng trái phiếu gọi thầu. Năm 2009, tỷ lệ thành công của các phiên đấu thầu không cao, với tổng giá trị huy động được đạt 2.599 tỷ đồng (tuy nhiên điểm nhấn trong hoạt động đấu thầu năm 2009 là tổ chức thành công sáu phiên đấu thầu TPCP bằng ngoại tệ (USD) với tổng khối lượng trúng thầu 460,11 triệu USD).
Năm 2010, HNX đã tổ chức được 48 phiên đấu thầu với tổng giá trị trái phiếu huy động được đạt 28 nghìn 317 tỷ đồng (tăng 11 lần so với năm 2009 và chiếm 50% tổng nguồn thu ngân sách từ phát hành TPCP năm 2010). Năm tháng đầu năm 2011, HNX đã tổ chức được 21 phiên đấu thầu với tổng giá trị huy động được 22 nghìn 733,5 tỷ đồng (tăng 221% so với cùng kỳ năm 2010). HNX đã phối hợp Kho bạc Nhà nước quyết liệt đẩy mạnh đấu thầu lô lớn từ tháng 5-2010. Ðây là một hướng đi đúng để tăng tính thanh khoản cho thị trường thứ cấp và dần hình thành lãi suất chuẩn, phục vụ công tác điều hành vĩ mô, giúp các nhà đầu tư cũng như các tổ chức trung gian dễ theo dõi, nắm bắt diễn biến về giá của các loại TPCP. TPCP chuyên biệt chính thức đi vào hoạt động với hệ thống giao dịch riêng, hệ thống công bố thông tin riêng, thị trường trái phiếu chuyên biệt đã khắc phục được những hạn chế của thị trường thứ cấp trước đây, tạo ra sân chơi bình đẳng, công khai cho các nhà đầu tư và kinh doanh trái phiếu.
Tính đến cuối tháng 5-2011, thị trường TPCP đã có những bước phát triển đáng ghi nhận, quy mô niêm yết trên toàn thị trường đạt hơn 257,3 nghìn tỷ đồng, tăng 57,8% so với giá trị niêm yết vào thời điểm ngày 24-9-2009. Năm 2009, tổng giá trị giao dịch đạt 88 nghìn 216 tỷ đồng, bình quân đạt 365 tỷ đồng/phiên. Năm 2010, tổng giá trị giao dịch đạt 93 nghìn 770 tỷ đồng, bình quân đạt 375 tỷ đồng/phiên. Trong đó giá trị giao dịch Outright là 90 nghìn 664 tỷ đồng và giao dịch Repos là 3.105 tỷ đồng, tương ứng với 96,7% và 3,3% giá trị giao dịch toàn thị trường.
Hệ thống thành viên thị trường được hình thành và có chiều hướng phát triển tốt. Sau một năm phát triển, hệ thống giao dịch Trái phiếu Chính phủ chuyên biệt đã kết nạp mới 12 thành viên, nâng tổng số thành viên của hệ thống lên 42 thành viên (26 CTCK và 16 NHTM, trong đó có bốn NHTM nước ngoài). Các ngân hàng thương mại thành viên ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo tính thanh khoản cho thị trường thứ cấp qua hoạt động tự doanh. Ðặc biệt, các ngân hàng thương mại hoạt động trên cả thị trường vốn và tiền tệ, do đó, các giao dịch, lợi suất đưa ra từ các thành viên này góp phần làm tăng tính liên kết giữa các thị trường.
Tính liên kết giữa thị trường sơ cấp và thứ cấp TPCP và giữa thị trường TPCP với thị trường tiền tệ được tăng cường đáng kể. Về mặt lãi suất, thông tin trên thị trường thứ cấp đã phản ánh diễn biến thị trường tài chính, cụ thể, thông tin lợi suất giao dịch của các kỳ hạn 1, 2, 3 năm có xu hướng giảm từ trung tuần tháng 6-2010, bám sát xu hướng của thị trường phát hành TPCP và thị trường tiền tệ. Ngoài ra, sự tăng trưởng trong quy mô giao dịch cho thấy hệ thống TPCP bước đầu đã phát huy tác dụng của một kênh luân chuyển vốn giữa các thành viên. Như vậy, ngoài thị trường tiền tệ và thị trường mở OMO, thị trường TPCP đã hỗ trợ thanh khoản cho thành viên nhất là khi tình hình thanh khoản của thành viên căng thẳng.
Việc ra đời thị trường TPCP chuyên biệt tại HNX đã nâng cao tính thanh khoản của các loại trái phiếu được niêm yết giao dịch trên thị trường, khơi thông các nguồn vốn trung và dài hạn trong nền kinh tế, tác động tích cực trở lại đối với thị trường sơ cấp. Thêm vào đó, việc quyết liệt phát hành trái phiếu lô lớn cũng như việc triển khai tái cơ cấu hàng hóa trên thị trường TPCP, là những hướng đi đúng đắn để tăng tính thanh khoản cho thị trường thứ cấp và dần hình thành lãi suất chuẩn, phục vụ cho công tác điều hành vĩ mô của Chính phủ. Nhiều cải tiến về cách thức phối hợp trong cơ chế vận hành thị trường cũng đã được HNX, Kho bạc Nhà nước và Trung tâm lưu ký chứng khoán đưa ra, thí dụ như thỏa thuận hợp tác ba bên mới nhất có hiệu lực từ ngày 1-1-2011, đã rút ngắn hơn một nửa thời gian từ khi đấu thầu trái phiếu thành công đến khi niêm yết và giao dịch.
Theo MAI SƯƠNG/Nhandan Online