Gấc là loại cây quen thuộc trong nhân dân. Cây sống nhiều năm, leo cao nhờ tua cuốn ở nách lá. Lá mọc so le, phiến xẻ 3-5 thuỳ sâu. Hoa mọc riêng rẽ ở nách lá. Hoa đực có lá bắc to, tràng hoa màu vàng. Hoa cái có lá bắc nhỏ. Quả to, có nhiều gai, khi chín có màu gạch đến đỏ thẫm; hạt dẹt cứng, màu đen. Người ta còn dựa vào độ sai của quả, kích thước của quả, gai quả (mau hay thưa) màu sắc của ruột quả (đỏ hay vàng gạch), dầu béo (ít hay nhiều), số lượng hạt để chia ra gấc tẻ và gấc nếp. Dùng gấc nếp đồ xôi sẽ ngon hơn, màu sắc đẹp hơn, lượng dầu cũng nhiều hơn.
Cây được trồng khắp nơi trên đất nước ta. Mùa hoa vào tháng 6 - 8. Thu hoạch quả vào tháng 9 - 12. Nhân dân thường lấy cùi ruột quả đồ xôi, bóc lấy lớp màng hạt để chế dầu, còn hạt đem phơi hay sấy khô để dùng làm thuốc.
Xôi gấc - món ăn ngon chứa nhiều chất dinh dưỡng.
Thực phẩm nhiều công dụng
Sau nhiều năm nghiên cứu, các nhà khoa học của Việt Nam đã chứng minh, gấc là loại quả sạch, an toàn và có hiệu quả chống oxy hóa cao hơn cà chua và cà rốt nhiều lần, tăng khả năng miễn dịch và sức đề kháng cho cơ thể, giúp cơ thể khỏe mạnh, da dẻ mịn màng. Màng đỏ quả gấc có 4 chất dinh dưỡng vô cùng quan trọng. Đó là beta-caroten, lycopen, alphatocopherol và các chất béo thực vật.
Beta-carotene là tiền sinh tố của vitamin A, khi vào cơ thể sẽ chuyển thành vitamin A, giúp sáng mắt, phòng chữa các bệnh về mắt, tăng khả năng miễn dịch, tăng sức đề kháng, phòng chống suy dinh dưỡng ở trẻ. Ngoài ra, beta-carotene còn có khả năng giúp phòng ngừa ung thư gan, viêm gan và xơ gan nguyên phát. Lycopen là chất có khả năng chống oxy hóa rất cao, giúp giữ ẩm và làm sáng da, hạ cholesterol và lipit máu, rất tốt cho người bị tim mạch, đái tháo đường. Alphatocopherol trong dầu gấc chính là một nguồn vitamin E thiên nhiên, có tác dụng làm giảm sự gia tăng tế bào ung thư, đặc biệt ung thư vú và ung thư buồng trứng. Alphatocopherol giúp làm da mềm mại, chống sạm da, chống khô, xơ tóc;… Các axit béo thực vật là môi trường cần thiết để hòa tan các vitamin, giúp cơ thể hấp thu các chất dinh dưỡng.
Một số bài thuốc chữa bệnh
Bổ sung vitamin A: (hỗ trợ điều trị khô mắt, mờ mắt, bổ mắt, làm sáng mắt, sạm da, trẻ em chậm lớn, suy dinh dưỡng do thiếu Vitamin A ): Dùng dầu gấc trộn vào thức ăn đã nấu chín hoặc uống, mỗi ngày khoảng 10g (2 muỗng cà phê) tương đương 700 microgram vitamin A. Nếu là dầu gấc nguyên chất ép từ màng gấc đã phơi, sấy khô thì liều cho trẻ em hàng ngày chỉ cần 8 giọt.
Trị quai bị: Hạt gấc 3 - 4 hạt đốt thành than, quai bị cói hoặc chiếu rách 5g đốt thành than. Hai thứ trộn đều rồi hòa với dầu vừng bôi vào chỗ viêm sưng.
Hạt và màng đỏ bao quanh hạt gấc có tác dụng chữa bệnh và làm đẹp.
Hoặc: Nhân hạt gấc 2-3 hạt, giấm thanh hoặc rượu trắng 10ml, đem hạt gấc mài vào giấm hay rượu bôi nhiều lần vào chỗ sưng đau.
Hoặc: Hạt gấc 3 - 4 hạt, đốt thành than, trộn đều với dầu vừng hoặc giấm thanh hay rượu, bôi đều lên chỗ sưng, ngày 3 - 4 lần. Tác dụng giảm đau, tiêu sưng rất tốt.
Trị tụ huyết do chấn thương: 50 hạt gấc đốt cháy đen, giã nhuyễn cho vào 1lít rượu trắng, ngâm trong lọ thủy tinh 2 tuần. Dùng để xoa bóp ngoài. Mỗi lần từ 5-10ml rượu, xoa bóp đều vào vùng da bị tụ máu.
Chữa mụn nhọt sưng tấy: Dùng hạt gấc giã nát, hòa với một ít rượu 30 - 40 độ, bôi lên vùng da bị mụn nhọt nhiều lần trong ngày sẽ chóng khỏi.
Làm đẹp
Trong lớp màng đỏ bao quanh hạt gấc còn chứa rất nhiều vitamin E chống oxy hóa, chống lão hóa tế bào, được sử dụng nhiều trong sản xuất dược mỹ phẩm như kem dưỡng da, son môi, cho làn da mịn màng, chống sạm da, khô da, rụng tóc,... Cách dùng: sử dụng dầu gấc hoặc bôi trực tiếp lên da.
Làm đẹp da mặt: Rửa sạch mặt, cho một chút dầu gấc (khoảng 5ml) ra tay sau đó thoa đều lên mặt và xoa đều nhẹ nhàng từ 15 - 20 phút cho thấm đều vào da. Tránh các vùng mắt và miệng. Đợi khoảng 30 phút, sau đó rửa lại mặt với nước ấm.
Trị mụn trứng cá, giúp da sáng mịn: Cùi quả gấc chín lượng vừa đủ, dằm nhuyễn, thêm vài giọt nước cốt chanh. Rửa sạch mặt, bôi hỗn hợp đó lên mặt, để khoảng 30 phút, sau đó rửa lại bằng nước sạch. Tác dụng dưỡng da, trị mụn trứng cá rất tốt.
Cách làm dầu gấc
Bổ đôi quả gấc chín già và moi lấy ruột, phơi hoặc sấy khô rồi bóc tách lấy lớp màng đỏ bao quanh hạt và phơi khô giòn, thái nhỏ và cho vào nồi hoặc chảo, cho dầu ăn ngập và rán nhỏ lửa. Khi dầu đã chảy ra hết, tóp giòn, vớt bỏ tóp, rồi để nguội lọc qua phễu trên đã để sẵn miếng vải màn để loại cặn rồi cho vào chai có màu đã rửa sạch, sấy khô có nút đậy thật kín, bảo quản nơi khô ráo, tránh ánh sáng để dùng dần.
Hoặc: Dùng màng hạt gấc đã sấy khô, xay nhỏ, cho vào dầu lạc hay mỡ lợn với tỷ lệ một phần màng, hai phần dầu. Ðung nóng 60-70 độ trong nửa giờ, luôn đảo đều. Sau đó, tắt lửa, đảo thêm 30 phút nữa. Ðể nguội, gạn dầu, bỏ bã. Dầu lạc hay mỡ lợn sẽ hòa tan chất dầu chứa trong màng gấc. Ðựng trong chai nhỏ, đổ đầy để tránh bị ô xy hóa.
Trong quá trình sử dụng không nên dùng dầu gấc để rán, vì nhiệt độ cao sẽ phá hủy caroten.
Bác sĩ Thu Vân
Theo suckhoedoisong.vn