Đã có không ít người hoang mang, lo âu khi thấy số đo huyết áp của mình mỗi lần đo là một con số khác nhau. Người khỏe mạnh hay người bệnh tăng huyết áp đều có mức huyết áp không cố định, mà thay đổi, dao động thường xuyên, được gọi là biến thiên huyết áp, và lý do vì đâu, nguy hại thế nào... là những thắc mắc thường gặp.
Nguyên nhân biến thiên huyết áp
Huyết áp của cơ thể chịu sự chi phối của nhiều yếu tố: thần kinh, thể dịch, sức co bóp của tim, sự co giãn của mạch máu. Chỉ cần có yếu tố gì đó, ví dụ như công việc, thời tiết, môi trường, tính cách, cảm xúc… khiến một trong các yếu tố này thay đổi thì huyết áp biến đổi theo.
Các kiểu biến thiên huyết áp sinh lý
Biến thiên huyết áp trong ngày: tùy vào công việc đang làm mà huyết áp sẽ tăng hay giảm. Những nghiên cứu cho biết trung bình thì cặp huyết áp tâm thu/ tâm trương khi ngủ giảm 10/ 7,6mmHg, khi hoạt động như xem tivi thì tăng 0,3/ 1,1mmHg, khi nói tăng 6,7/ 6,7mmHg, khi ăn tăng 8,8/ 9,6mmHg, còn khi đi lại tăng nhiều hơn nữa, 14/ 9,2mmHg. Nói chung, khi ngủ thì huyết áp giảm khoảng 10 - 20% so với mức huyết áp ban ngày, gọi là trũng huyết áp về đêm.
Biến thiên huyết áp trong tuần: nhiều khảo sát cho thấy huyết áp thấp nhất vào cuối tuần và số đo cao nhất vào thứ hai, do khởi đầu tuần với nhiều công việc ứ đọng.
Biến thiên huyết áp trong tháng: có tổng kết nêu lên huyết áp cao nhất vào tháng giêng, phải chăng vì những lo toan cho một năm mới, và thấp nhất vào tháng 7- 8, với những ổn định giữa năm.
Biến thiên huyết áp trong năm: ở các nước khí hậu lạnh, người ta nhận ra huyết áp cao nhất vào mùa đông giá lạnh( 1- 60C) và thấp nhất vào mùa hè(25 - 320C).
Ngoài ra, còn có biến thiên huyết áp qua từng phút, từng giờ hoặc xa hơn là qua từng năm, ứng với những thay đổi cơ thể do tuổi tác.
Các kiểu biến thiên huyết áp bệnh lý, đe dọa biến chứng mạch não, mạch vành tim
Tăng huyết áp ẩn giấu: huyết áp đo ở phòng khám thì bình thường nhưng đo ở nhà lại cao.
Tăng huyết áp áo choàng trắng: ngược với tình huống trên, huyết áp ở nhà bình thường nhưng đo ở phòng khám thì cao, có thể do quãng đường từ nhà đến phòng khám, thời gian và thủ tục chờ khám, phản ứng cảm xúc với nhân viên y tế… nên tăng huyết áp áo choàng trắng thường gặp hơn. Hầu hết bệnh nhân đều tự hỏi và tự lý giải đúng như vậy về sự khác biệt huyết áp này.
Thay đổi trũng huyết áp về đêm: khi ngủ, huyết áp giảm hơn 20% so với ban ngày(gọi là quá trũng) hoặc tăng cao hơn ban ngày(gọi là đảo trũng).
Tăng vọt huyết áp buổi sáng: chưa có sự thống nhất giữa các tác giả khi mốc thời gian đo huyết áp là 30 phút trước khi thức cho đến 1, 2, 3 hoặc 4 giờ sau khi thức, cũng như mức huyết áp bao nhiêu để gọi là tăng vọt. Theo tác giả Kario, trong vòng 1 giờ sau khi thức, sau khi tiểu, chưa ăn sáng, huyết áp cao hơn lúc ngủ > 55mmHg gọi là tăng vọt huyết áp buổi sáng.
Cách xác định biến thiên huyết áp
Đo huyết áp ở nhà: dùng máy đo huyết áp điện tử loại gắn ở cánh tay, nên đo 2 lượt trong khoảng 6 - 9 giờ sáng và 6 - 9 giờ tối; mỗi lượt 2 lần, mỗi lần cách nhau 2 - 3 phút. Nếu biến thiên 5 - 10 - 20mmHg thì không đáng lo, nếu mức biến thiên này tăng dần qua 1 tuần thì gặp bác sĩ.
Đo huyết áp 24 giờ: tùy trường hợp cụ thể mà bác sĩ sẽ cho bệnh nhân đeo máy Holter được lập trình đo huyết áp mỗi 15 - 30 phút vào ban ngày, và giãn ra 30 - 60 phút vào ban đêm, kể cả lúc thức hay ngủ. Tổng cộng đo khoảng 50 - 100 lần trong suốt 24 giờ. Người mang máy vẫn sinh hoạt như bình thường.
Biến thiên huyết áp trong ngày càng nhiều thì khả
năng bị nhồi máu cơ tim, đột qụy não càng cao
Hậu quả của biến thiên huyết áp
Đã có nhiều công bố là người có biến thiên huyết áp bệnh lý (tăng huyết áp ẩn giấu, tăng huyết áp áo choàng trắng, thay đổi trũng huyết áp đêm, tăng vọt huyết áp buổi sáng…) và các bệnh nhân đang điều trị tăng huyết áp mà có mức biến thiên huyết áp qua các lần khám, hoặc biến thiên huyết áp trong ngày càng nhiều thì khả năng bị nhồi máu cơ tim, đột quỵ não càng cao. Vẫn chưa có con số cụ thể để định mức biến thiên huyết áp bao nhiêu là nhiều hay ít. Nhưng có một điều đáng lưu tâm: nếu như trước kia người bệnh tăng huyết áp chỉ quan tâm đến số đo huyết áp của mình trong khoảng bình thường chưa (tức là huyết áp đo tại nhà trong khoảng 90/60mmHg đến dưới 135/85mmHg, đối với người trưởng thành), nay cần đánh giá thêm tình trạng biến thiên huyết áp nữa.
Giải quyết biến thiên huyết áp
Biến thiên huyết áp là mối quan tâm lớn khi điều trị người bệnh tăng huyết áp. Cần tránh những biến động tâm lý, cảm xúc, môi trường, công việc, hoạt động. Thận trọng khi dùng những thuốc hay chất có thể làm huyết áp tăng hay giảm. Ngày nay, có nhiều loại thuốc giúp huyết áp ổn định trong ngày, sẽ được bác sĩ chọn lựa tùy từng người khác nhau.
Như vậy, những thay đổi số đo huyết áp có thể là hiện tượng bình thường, nhưng cũng có thể là nguy cơ biến cố tim mạch cho người bị bệnh tăng huyết áp hay không, do tùy kiểu biến thiên huyết áp ra sao, điều này cần được đánh giá đúng bởi thầy thuốc chuyên khoa.
PGS.TS.BS. TRẦN KIM TRANG
Theo suckhoedoisong.vn