Mộ và đền thờ Thân Công Tài là công trình văn hóa tín ngưỡng cổ kính, thuộc xóm Ga, thôn Như Thiết xã Hồng Thái, huyện Việt Yên. Di tích nằm cách trung tâm thành phố Bắc Giang khoảng 7km về phía Tây Nam.
Đền thờ Hán Quận công Thân Công Tài tại thôn Như Thiết, xã Hồng Thái (Việt Yên).
Ảnh: BGP/Nguyễn An
Theo tài liệu ghi trong văn bia, mộ và đền thờ Thân Công Tài có lịch sử khởi dựng từ thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVII) và đã được trùng tu, tôn tạo qua nhiều giai đoạn làm nơi thờ tự tôn nghiêm và tưởng nhớ công lao của vị Tả Đô đốc Hán Quận công Thân Công Tài (1620 - 1683).
Thân Công Tài tự là Phúc Khiêm, quê thôn Như Thiết, xã Hồng Thái, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang (xưa là xã Như Thiết, huyện Yên Dũng, phủ Lạng Giang, trấn Kinh Bắc). Ông xuất thân từ dòng dõi nổi tiếng khoa bảng của xứ Kinh Bắc nhưng Iại theo nghiệp võ là chính, là võ quan cao cấp của triều đình Lê Trung Hưng. Ông từng giữ chức quan như Tri thị nội thư, Tả Đề đốc các xứ Kinh Bắc, Thái Nguyên, Lạng Sơn, sau đó được thăng chức Đô đốc đồng tri...
Đương thời ông cùng với quan phụ đạo Lạng Sơn là Vi Đức Thắng đã mở ra phố chợ Kỳ Lừa phát triển kinh tế nơi cửa khẩu, thông thương xuôi ngược giữa hai nước Đại Việt và nhà Tống. Vì vậy nhân dân 2 nước bấy giờ tôn ông làm “sư phụ” và “lưỡng quốc khách nhân”. Năm 1683, ông qua đời và được an táng tại quê nhà xã Như Thiết (nay là thôn Như Thiết, xã Hồng Thái). Lúc mất được ban tên thụy là Minh Đạt phủ quân. Sau khi qua đời, Thân Công Tài được triều đình truy tặng Đông quân Đô đốc phủ Tả Đô đốc (hàm tòng nhất phẩm), tước Hán Quận công, vinh phong Đặc tiến Phụ quốc thượng tướng quân.
Khi còn làm quan trấn thủ cả một vùng Đông Bắc rộng lớn, ông vẫn luôn nhớ về quê hương công đức nhiều quan tiền, mẫu điền và những đóng góp to lớn khác nên sau khi mất, ông được tôn làm Hậu Thần thờ trong các di tích huyện Việt Yên như: Đình Điêu Liễn, đình Hùng Lãm, đình Như Thiết, nghè Nếnh, nghè Thượng Phúc.
Phần mộ Hán Quận công tại thôn Như Thiết. Ảnh: BGP/Nguyễn An
Đền thờ Thân Công Tài trước đây có quy mô bề thế nhưng trong giai đoạn đất nước có chiến tranh đã bị tàn phá. Hiện nay, công trình gồm tòa tiền tế hình chữ Nhất 3 gian 2 chái. Trong đền hiện còn lưu giữ nhiều tài liệu, hiện vật quý như: cây hương bằng đá hình lục lăng có niên hiệu năm Chính Hòa thứ 7 (1686); hệ thống 28 chân tảng cột đề bằng đá xanh; ngai thờ, bài vị, ống hương...
Hằng năm vào các ngày từ ngày 08 – 11/8 âm lịch, nhân dân hai làng Như Thiết và Đức Liễn lại long trọng tổ chức lễ tưởng niệm ngày mất Hán Quận công Thân Công Tài để thể hiện lòng thành kính, biết ơn người con ưu tú của quê hương.
Năm 2015, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quyết định xếp hạng khu di tích Mộ và đền thờ Thân Công Tài là Di tích lịch sử, văn hóa quốc gia.
ST