Dãy núi Tam Đảo được khởi nguồn từ những ngọn núi trùng điệp của dãy Hoàng Liên Sơn phía Tây Bắc nước ta. Đến khu vực Tây Thiên- Tam Đảo đột khởi ba ngọn núi cao: Thạch Bàn, Thiên Thị và Phù Nghì quanh năm mây phủ. Ba ngọn núi ấy đã trở thành “danh sơn của đất Giao Chỉ”.
Vùng đất Tây Thiên- Vĩnh Phúc từ lâu đã là một vùng đất linh thiêng. Vĩnh Phúc được xem là một trong những nơi phát tích của người Việt cổ, là vùng đất có vị trí chiến lược quan trọng, trở thành địa linh lớn của cả nước. Trong suốt lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc, địa bàn Vĩnh Phúc luôn thuộc trung tâm kinh tế- chính trị- văn hoá qua các thời kỳ: Kinh đô Văn Lang thời Hùng Vương, kinh đô Cổ Loa thời An Dương Vương và kinh đô Thăng Long- Đông Đô, nay là thủ đô Hà Nội.
Bề dày lịch sử và truyền thống văn hoá lâu đời đã hội tụ và kết tinh những giá trị văn hoá quý báu: Theo nghiên cứu của Giáo sư Lê Mạnh Thát vào năm 325TCN, trong 9 phái đoàn Như Lai sứ giả do vua A Dục và Đại lão Hoà thượng Mogalifu Tatisa cử đi có phái đoàn thứ 8 do hai ngài SoNa và ngài Utara đến Việt Nam và các nước Đông Dương để hoằng dương Phật pháp. Trong đó phái bộ của vua A Dục đã đặt chân đến vùng đất Tây Thiên- Tam Đảo, từ đó đưa ra nhận định: Phải chăng Vĩnh Phúc là nơi mà đạo Phật được truyền vào nước ta đầu tiên.
Tây Thiên- Tam Đảo còn đậm đặc tín ngưỡng thờ Mẫu. Ngay từ buổi sơ khai của lịch sử dân tộc đã xuất hiện nhân vật mà công tích, hành trạng và tên tuổi của Bà luôn gắn liền với Nhà nước Văn Lang thời các vua Hùng dựng nước, để lại dấu ấn sâu đậm trong tâm thức của nhân dân với hệ thống các di tích dày đặc thuộc xã Đại Đình: Đền Mẫu Sinh, đền Mẫu Hoá, đền Thỏng, đền Thượng và trải rộng trên các địa bàn thuộc sơn hệ Tam Đảo, đó là Quốc Mẫu Lăng Thị Tiêu- Chính Vương phi của vua Hùng Chiêu Vương thứ VII.
Ở Tây Thiên- Tam Đảo không chỉ bao gồm một quần thể di tích đậm đặc tín ngưỡng thờ Mẫu mà Tây Thiên còn là một vùng thắng cảnh với nhiều cổ đại danh lam, nhiều ngôi chùa cổ có từ thế kỷ 13- 14, minh chứng một thời kỳ huy hoàng, cực thịnh của Phật giáo Việt Nam tại vùng đất này.
Ngày 23/12/2015 Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 2367/QĐ-TTg công nhận Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt đối với Khu di tích- danh thắng Tây Thiên- Tam Đảo. Đây là một vinh dự lớn lao, cũng đồng thời là trọng trách mà cả nước gửi gắm cho toàn Đảng bộ và nhân dân Vĩnh Phúc nhằm tôn tạo, gìn giữ và phát huy di sản quý giá mà ông cha để lại.
ST