Đền Thượng Tây Thiên trong mùa lễ hội Xuân.
Khu di tích và danh thắng Tây Thiên nằm trên sườn núi Thạch Bàn thuộc dãy Tam Đảo, huyện Tam Đảo (Vĩnh Phúc), là vùng quần thể di tích danh thắng linh thiêng, thể hiện sự hòa hợp tín ngưỡng giữa đạo Phật và đạo Mẫu của người Việt từ xa xưa. Đầu năm 2016, khu di tích và danh thắng Tây Thiên đã được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt.
Với cảnh quan núi rừng kỳ vĩ, huyền ảo, ngút ngàn mầu xanh, điệp trùng núi cao, bên dòng Thác Bạc đổ nước trắng xóa, ào ạt cùng tiếng róc rách suối ngân và một hệ thống di tích đền, chùa cổ, Tây Thiên không những thu hút người hành hương mà còn lôi cuốn đông khách du lịch trong nước và ngoài nước tìm về tham quan, khám phá trong các tua du lịch trải nghiệm văn hóa, tín ngưỡng và sinh thái. Khu di tích danh lam thắng cảnh này đã được xếp hạng di tích quốc gia từ năm 1991 và đến năm 2016 được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt. Trong các di tích đền, chùa, nổi bật là đền thờ Thượng trên núi ở độ cao 800 m so với mực nước biển thờ Quốc Mẫu Tây Thiên Lăng Thị Tiêu, tương truyền là Vương phi của Vua Hùng Chiêu Vương, có công giúp vua đánh giặc, khai hoang mở mang bờ cõi, dạy dân trồng lúa, giữ lửa. Đền thờ đã được xây dựng từ lâu đời, sau này được xây dựng kiên cố và các triều đại trước đây đã nhiều lần có sắc phong để tỏ lòng tôn kính Quốc Mẫu và hằng năm đều thành kính tổ chức lễ dâng hương. Bên cạnh đó là các di tích chùa cổ Chân Tiên, chùa Thiên Ân, chùa Phù Nghì, chùa Đồng Cổ, chùa Tây Thiên, Tam Tòa Thánh Mẫu, Đền Thõng, đền Cô, đền Cậu, Đại Bảo Tháp, đền Thần, Thiền Viện Trúc Lâm... thu hút đông người hành hương và du khách.
Hiện tại, trong quần thể di tích danh thắng Tây Thiên đang lưu giữ nhiều cổ vật có giá trị cao về văn hóa, lịch sử như chuông khánh hơn 1000 năm tuổi, một số tượng đồng mà lai lịch, niên đại vẫn đang được các nhà khảo cổ học tìm hiểu, nghiên cứu. Đáng kể nhất là bia đá “La Thành Bất Loan”, "Bát vị Kim Cương” từ đời Lê Sơ (1428-1527), Bia đá chữ: “Bát Nhã tuyền” do quan Tứ Khấu Triều Lê Khắc Phục khắc trên đá 170 từ (năm 1733); “Tam Đảo Sơn, Tây Thiên Thiền Tự” ghi chép về việc đúc pho tượng đồng và trùng tu chùa Thượng (năm 1704); Bia đá vuông bốn mặt khắc chữ ở Đền Thõng ghi chép về việc trùng tu Đền Thõng (năm 1724); “Tam Đảo Sơn, Tây Thiên Tự bi ký” ghi chép về việc trùng tu ngôi chùa “Tây Thiên Cổ tự” (năm 1933), bảy đạo sắc phong… Những di sản nêu trên cho thấy giá trị văn hóa, lịch sử và khảo cổ học vô giá của một Tây Thiên huyền thoại đầy hấp dẫn.
Bên cạnh yếu tố tâm linh, đến với Tây Thiên, du khách được vãn cảnh, thưởng ngoạn cảnh đẹp của núi rừng Tam Đảo, tận hưởng bầu không khí trong lành. Sau nhiều năm tôn tạo, trùng tu, khu di tích danh thắng hiện được mở rộng, xây dựng khang trang và kết nối với nhau, trở thành một quần thể di tích, điểm đến du lịch tâm linh, một trung tâm văn hóa và lễ hội đặc sắc. Hơn năm năm qua, Tây Thiên đã có tuyến cáp treo giúp du khách đi lại thuận tiện, bảo đảm sức khỏe cho những du khách, người hành hương cao tuổi và trẻ em. Theo Ban quản lý khu danh thắng Tây Thiên, du khách hiện đến đây quanh năm chứ không chỉ vào mùa lễ hội. Ngay sau Tết Nguyên đán vừa qua, khu di tích danh thắng đã đón hàng chục vạn lượt khách và con số này dự định sẽ tăng cao hơn từ nay cho đến tháng ba âm lịch.
Với tiềm năng vốn có cùng hệ thống giao thông khá thuận tiện, khu di tích danh thắng Tây Thiên ngày nay đang có những bước chuyển mình nhanh chóng, góp phần quan trọng vào việc quảng bá, xây dựng hình ảnh và phát triển du lịch Vĩnh Phúc.
Sưu tầm