Những ngày cuối năm, chúng tôi có dịp trở lại làng bánh chưng Diệm Xuân, xã Việt Xuân (Vĩnh Tường). Người dân nơi đây ai cũng tất bật, hối hả, người rửa lá, nấu đỗ, gói bánh, luộc bánh, người tranh thủ vận chuyển những chiếc bánh vừa chín còn nóng hổi theo các đơn hàng đã đặt khiến tôi cảm nhận như Tết đã đến rồi.
Những ngày cận Tết Nguyên đán, gia đình chị Nguyễn Thị Thủy, thôn Diệm Xuân, xã Việt Xuân (Vĩnh Tường) cung cấp ra thị trường gần 1.000 chiếc bánh chưng/ngày.
Cụ Đoàn Thị Điều, năm nay đã ngoài 80 tuổi, với trên 70 năm gắn bó với nghề làm bánh chưng tại thôn Diệm Xuân cho biết: Nghề làm bánh ở Diệm Xuân cũng không biết chính xác có từ bao giờ, chỉ biết đây là nghề cha truyền con nối.
Theo các cụ cao niên trong làng kể lại, thời đó, cuộc sống vốn đã khó khăn, vất vả lại thiếu thốn trăm bề, một số hộ dân trong làng đã tự mày mò và học hỏi cách làm bánh chưng đem bán cho khách đi tàu ở ga Bạch Hạc (Việt Trì) để kiếm thêm thu nhập.
Với hương vị đặc trưng, số lượng bánh chưng bán ra mỗi ngày một nhiều đồng nghĩa với người gói bánh cũng đông lên. Cả làng hầu như nhà ai cũng làm bánh đem đi bán, trẻ con cũng tranh thủ những lúc đi học về đem bánh ra ga tàu bán phụ giúp bố mẹ.
Trải qua thời gian cũng như đúc rút kinh nghiệm từ nhiều thế hệ, chất lượng bánh chưng Diệm Xuân ngày một ngon hơn và tạo thành một đặc sản của địa phương. Dần dần, các hộ không chỉ làm bánh bán tại địa phương mà làm với số lượng lớn để bán buôn, bán lẻ tại các nhà hàng, chợ trên địa bàn tỉnh góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện cuộc sống gia đình.
Tuy nhiên, trước những thay đổi của cơ chế thị trường, hiện nay, số hộ làm nghề ngày một ít đi, cả làng chỉ còn 32 hộ giữ nghề làm bánh; còn lại một số hộ chuyển sang làm nghề vận tải thủy, nghề mộc; thanh niên trong độ tuổi lao động đi làm tại các cơ quan, đơn vị nhà nước hay các khu công nghiệp...
Ngày xưa, cuộc sống khó khăn, bánh chưng chỉ được ăn vào dịp lễ, Tết nhưng hiện nay, kinh tế khá giả, bánh chưng được người tiêu dùng sử dụng hàng ngày. Vì vây, nghề làm bánh chưng Diệm Xuân có quanh năm, đặc biệt vào các dịp Tết Nguyên Đán, nhu cầu lại tăng cao và đây được coi là vụ sản xuất chính trong năm. Với những hương vị đặc trưng, bánh chưng Diệm Xuân đã trở thành món ăn quen thuộc với người dân trên địa bàn trong và ngoài tỉnh như: Vĩnh Tường, Yên Lạc, Vĩnh Yên, Phúc Yên đến thành phố Việt Trì (Phú Thọ), Tuyên Quang...
Đang nhanh tay vớt những chiếc bánh vuông vắn vừa chín để kịp thời gian giao cho khách hàng trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên, chị Nguyễn Thị Thủy, thôn Diệm Xuân chia sẻ: "Những ngày thường, gia đình tôi làm khoảng 40- 50 kg gạo/ngày, bán chủ yếu tại Chợ Giang (Thổ Tang), vào ngày Tết, nhu cầu sử dụng bánh chưng tăng gấp 3- 4 lần, trung bình 1 ngày, tôi xuất ra thị trường trên 800 chiếc bánh.
Để bánh ngon, không bị nhão thì khâu chuẩn bị nguyên liệu rất quan trọng. Lá dong phải chọn lá bánh tẻ, dày và cuống mỏng được trồng ở các tỉnh như: Hà Giang, Yên Bái; gạo là gạo nếp cái hoa vàng hoặc nếp nhung trồng ở Thái Bình, Nam Định; đỗ xanh phải sạch vỏ, thơm, ngon; thịt lợn thường là thịt ba chỉ hoặc thịt nửa mỡ nửa nạc.
Trước khi gói, lá dong cần được rửa sạch, lau khô; gạo vo thật kỹ trước một giờ, để ráo nước, không nên ngâm gạo lâu vì như vậy gạo sẽ bị nở, khó gói và làm chua bánh nhanh; đỗ xanh nấu vừa chín tới, thịt lợn ướp đủ các loại gia vị cho đậm đà, gói xong phải luộc ngay bánh mới xanh. Để chiếc bánh vuông đẹp, mịn, rền thì lúc gói phải đỗ trong gạo, gạo trong lá và gói chặt tay. Khi bánh chín có màu xanh dịu nhẹ của lá dong, vị thơm sánh quyện của đỗ xanh với thịt lợn, dẻo ngon của gạo nếp khiến người thưởng thức cảm nhận được một món ăn vừa ngon vừa đậm đà và mang đặc trưng riêng của địa phương".
Tại cơ sở sản xuất bánh chưng của hộ gia đình anh Phạm Quang Mạnh, trú cùng thôn những ngày này cũng nhộn nhịp không kém. Anh Mạnh cho biết: "Từ ngày 15/12 âm lịch đến Tết Nguyên Đán,chúng tôi phải huy động tất cả các thành viên trong gia đình, người già, trẻ con làm việc nhẹ, người lớn làm việc nặng hơn, đồng thời thuê thêm 4- 5 lao động/ngày để đáp ứng tốt nhu cầu tiêu dùng bánh chưng của người dân trong dịp Tết.
Những ngày này, trung bình 1 ngày, gia đình tôi gói khoảng trên 2 tạ gạo, chủ yếu đổ buôn cho các tiểu thương, nhà hàng trên địa bàn tỉnh. Vì thế từ sáng đến đêm lúc nào trong nhà cũng nhộn nhịp tiếng người vào ra tấp nập và bếp cũng luôn đỏ lửa, thế mới nói Tết đến với làng bánh Diệm Xuân sớm hơn mọi nơi, mùi thơm của gạo nếp, đậu xanh và thịt lợn hòa quyện vào nhau lan tỏa khắp xóm khiến cho không khí Tết tràn ngập cả làng".
Chúng tôi rời Diệm Xuân khi bóng chiều đã ngả mà trong tôi không thể rời khỏi hình ảnh những chồng lá dong xanh mướt, những thúng gạo nếp thơm tho và nồi bánh chưng đang bập bùng lửa cháy suốt ngày đêm. Hình như Tết đến rồi!
Cổng TTĐT tỉnh