Ngày 2-3 (ngày 15 tháng Giêng năm Mậu Tuất), tại đàn Tịch Điền, phường Minh Nông, TP Việt Trì (Phú Thọ) đã diễn ra Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa. Việc phục dựng lại lễ hội này là sự tri ân công lao to lớn của các Vua Hùng đã có công khai sáng nghề nông trong buổi đầu dựng nước.
Nghi lễ tái hiện cảnh Vua Hùng dạy dân cấy lúa.
Sau phần tế của các cụ cao niên trong phường là phần nhập vía Vua Hùng để dạy dân cấy lúa. Phần hội diễn ra cuộc thi cấy lúa giữa đội Đồi Lúa và đội Đồi Rơm cùng nhiều trò chơi dân gian khác.
Theo truyền thuyết về thời đại Hùng Vương, Minh Nông là tên gọi vùng đất khởi thủy của nghề nông, xưa thuộc Kẻ Nú hay làng Nú. Theo các nghiên cứu, Nú đồng nghĩa và đồng âm với Lú nghĩa là Lúa, cho nên Kẻ Nú còn gọi là Kẻ Lú hay Kẻ Lúa, nghĩa là Làng Lúa. Kẻ Nú xưa, nay là phường Minh Nông (TP Việt Trì) gồm các xóm: Hồng Hải (xóm Giải Làng), Thông Đậu (xóm Đõ), Minh Tân (xóm Nhúi), Minh Bột (xóm Đồi Ngược), Hòa Phong (đồi Lúa, đồi Rơm).
Truyền thuyết Hùng Vương kể rằng, xưa kia nhân dân chưa biết cày, cấy để làm ra thóc, gạo mà chỉ sống dựa vào rễ cây, rau dại, thịt thú rừng. Thấy vùng đất ven sông sau mỗi lần nước dâng, đất đai được phù sa bồi thêm màu mỡ, Vua Hùng mới gọi dân đến để dạy cách đắp bờ giữ nước. Một hôm, các con gái Vua Hùng theo dân đi đánh cá bên sông, thấy chim từng đàn bay lượn khắp bãi, chợt có một con chim thả bông lúa rơi trên mái tóc một Mị nương. Nàng đem bông lúa về trình với cha. Vua Hùng bấy giờ cho là điềm lành, liền bảo các Mị nương ra bãi tuốt các bông lúa đó đem về.
Mùa xuân, Vua cùng con dân đem các hạt ra đồng. Vua xuống bãi, lấy que nhọn chọc lỗ để tra hạt. Khi mạ lên, dân không biết cấy trồng nên Vua Hùng đã nhổ mạ lên, đem tới những trà ruộng, lội xuống cấy cho dân xem. Các Mị nương và nhân dân thấy vậy cùng làm theo. Đời sau, nhân dân nhớ công ơn Vua Hùng đã tôn làm ông tổ nghề nông và dựng đàn Tịch Điền quay lưng về hướng tây nam ngay trên mỏm đất Vua ngồi khi dạy dân cấy lúa; đặt kho lương thực trên đồi Lúa, để rạ ở đồi Rơm, đặt tên chợ là Chợ Lú.
Dấu tích vật chất gắn với không gian thực hành lễ hội truyền thống trước đây, hiện vẫn còn tại ba khoảnh đất, nơi có đền Thượng (đầu xóm Giải Làng) thờ Cao Sơn Đại Vương; đền Trung (ở giữa xóm Giải Làng) thờ Ngọc Cảnh Đại Vương và đền Hạ (ở cuối xóm Giải Làng) thờ Nàng Nội, một nữ tướng thời Hai Bà Trưng.
Hiện nay, trong phạm vi không gian đền Thượng, người dân xây dựng một ngôi chùa thờ Phật và thờ các nhân vật khác được dân làng tôn vinh, thờ phụng. Cách ba ngôi đền khoảng 1 km là đàn tế Vua, hay còn gọi là đàn Tịch điền, được đặt trên khoảnh đất vua Hùng đến dạy dân cấy lúa năm xưa. Đây cũng là trung tâm tế lễ hằng năm của người dân làng Minh Nông khi mỗi kỳ bắt đầu thời vụ.
Sau nhiều năm nghiên cứu và phục dựng, lễ hội được tổ chức vào đầu Xuân Mậu Tuất năm nay, với không gian trải dài theo đất phát tích, chính là sự khởi đầu cho chuỗi các hoạt động gắn với màu sắc linh thiêng của Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng năm 2018, tạo nên điểm nhấn văn hóa tâm linh, văn hóa phồn thực cho thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc.
Đây cũng là cơ sở để tỉnh xây dựng Hồ sơ di sản trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xét duyệt Lễ hội “Vua Hùng dạy dân cấy lúa” là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, góp phần quy hoạch khu di tích trở thành địa điểm du lịch hấp dẫn, phục vụ đồng bào và du khách thập phương.
NGỌC LONG
Theo nhandan.com.vn