Năm Căn (Cà Mau) là một miền đất trẻ, bồi lở theo con nước thủy triều biển Đông, giống như xóm mũi Cà Mau vậy. Rừng đước, rừng tràm mênh mông cùng những đàn cò trắng vỗ cánh bay lượn tạo nên bức tranh sinh động, tươi mới dưới ánh dương mỗi ngày. Sông Cửa Lớn ôm ấp Năm Căn không bao giờ yên ả, cồn cào cuộn sóng như một bài ca bất tận của miền đất khao khát vươn tới chân trời…
Xóm kênh bên sông
Khác hẳn với những chợ nổi ở Cần Thơ và Long Xuyên, chợ trên sông ở Năm Căn được dân quanh vùng gọi là chợ trôi, vì khách mua hàng ở nhà cố định trên bờ. Thuyền hàng sẽ đi dọc ven bờ sông hoặc kênh rạch, khi có ai gọi lập tức rẽ vào. Mỗi ngày có hàng chục chuyến hàng như thế với hình ảnh trôi thuyền vào bờ bán hàng. Người bán và kẻ mua trở nên thân thiện, dựa vào nhau sinh sống, như một gia đình lớn trên hai bờ sông. Nhiều khi những con thuyền chở hàng đã thành phương tiện cấp cứu cho những ai ốm đau, hay bị thương khi đi săn thú trong rừng. Xưa đã vậy. Nay vẫn thế. Và đó là hình ảnh còn lưu giữ lại hàng trăm năm qua. Nó gắn liền với sự ra đời của cái tên Năm Căn. Bởi ngày ấy, trên bến ngã ba sông Cửa Lớn, có một người Hoa kiều đến dựng 5 căn trại đáy, giăng lưới cố định đánh bắt cá trên sông, cách đây chừng 200 năm. Miền đất rạch ngang sông nước, cá tôm như trên trời rơi xuống, lấy tay cũng bắt được dăm con. Người ta đến đây đánh cá, trồng chuối, họp chợ trao đổi hàng hóa nhộn nhịp ngay bên 5 căn trại đáy. Những cuộc trao đổi, gặp gỡ đều lấy điểm hẹn là 5 căn trại đáy trên ngã ba sông. Dường như cái tên Năm Căn được định danh từ hình ảnh đó. Cuộc sống chài lưới chợ búa trên sông Cửa Lớn được ghi dấu ấn trong nhiều câu ca dao được truyền tụng. Đến trẻ con cũng thuộc câu: “Cha chài, mẹ lưới, con câu. Chàng rể đóng đáy, con dâu ngồi lò”.
Sau này cho dù những cái chợ đã hình thành trên hai bờ sông, nhưng nguồn cung ứng chủ yếu vẫn do những tầu, thuyền lớn đi khắp nơi gom hàng về. Ngay chợ lớn ở thị trấn Năm Căn cũng ở gần bờ sông để tiện khách đi thuyền lên bờ mua bán. Tình cờ chúng tôi được nghe một bà má Năm Căn, bên quán hàng nước kể chuyện… Xưa chợ Năm Căn sầm uất hơn các vùng kẻ chợ khác ở mặt hàng than đước. Bởi ban đầu chợ chủ yếu bán tôm cá và than củi. Cây gỗ đước hay tràm tươi được người dân nơi đây đốt làm than bán khắp vùng lục tỉnh Nam Bộ. Than đước nức tiếng với chất lượng tốt nhất, nhiệt cao cháy lâu, không nơi nào sánh được. Chả vậy mà người ta còn đặt tên cho Năm Căn là mỏ “vàng đen”. Nghề hầm than đã ra đời từ cách đây hơn 200 năm trước.
Ảnh tư liệu Đội săn tàu trên kênh 17
Bà má còn kể thêm, trong chợ họ còn bán cá dứa, đặc sản chỉ có ở Năm Căn. Cá dứa lạ lắm, có con nặng tới cả yến, to hơn cá tra hay ba sa, nhưng thịt thơm và ngọt đậm hơn nhiều. Chính vì giống hiếm nên ở đây còn có nghề đi săn cá dứa. Nhất là vào tháng 8 âm lịch, cá dứa từ biển kéo vào tìm ăn trái mắm. Dịp này cây mắm cũng rụng quả nổi đầy triền sông. Trái mắm là thức ăn ngon của cá dứa. Những người săn cá dứa cứ chèo xuồng theo, rồi dùng lao đâm cá. Một buổi có người khỏe mạnh và kinh nghiệm có thể đâm được hai ba chục con là chuyện thường. Ấy là chưa kể vào dịp này đàn ba khía, một loài còng biển lai cua có càng màu tím đỏ, cũng sinh sôi và tìm ăn trái mắm đen. Người ta bắt ba khía cũng theo mùa mang ra chợ bán để họ làm mắm. Mắm ba khía thì thôi rồi. Ngọt, đậm, thơm nức mũi. Nói rồi bà chép chép miệng làm chúng tôi ứa cả nước miếng. Tất cả đều cười rộ trên bờ sông.
Đáng chú ý, còn một món ăn ở chợ Năm Căn và trên mỗi con “thuyền chợ” làm mọi người không quên. Đó là bánh cóng (có nơi còn gọi là bánh cống). Nhưng chung quy nó cũng chính là ẩm thực xuất phát từ cái xứ sông Cửa Lớn này. Khi ngồi vào một quán hàng bánh cóng bên lề chợ, chúng tôi mới biết, thực ra đây là món bánh tôm được chế biến trong một cái cóng nhôm hợp kim, có dạng hình trụ vát, cao chừng 5cm. Nguyên liệu chính là bột đậu xanh trộn với gạo nếp và tôm nõn cắt đầu. Bánh còn pha chế thêm thịt băm và hành được rán vàng xậm. Ăn ròn mềm ngầy ngậy hương tôm biển thơm phức. Món nước chấm chua cay, tuy vẫn còn hơi chút ngọt, nhưng nói chung là tê lưỡi và làm nức mũi thực khách. Tất nhiên những cọng lá rau thơm cũng thêm một phần thi vị ở cái món đặc sản nơi miền sông nước cuối cùng này. Miếng ngon nhớ lâu. Các cụ nói cấm có sai.
Hàng bánh cóng bên chợ Năm Căn
Con sông Cửa Lớn hay còn gọi là sông Năm Căn rộng trung bình là 500m, chạy từ biển phía đông sang cửa biển phía tây thuộc vịnh Thái Lan, dài 58 km. Hai đoạn gần cửa sông còn rộng tới hơn 1.000m và có độ sâu chừng 20m. Đây là con sông được đánh giá là một trong 100 dòng sông lớn nhất thế giới. Nhưng nó có đặc điểm nổi bật, đầu nguồn là biển rồi… lại chảy ra biển, ít con sông nào có được.
Nói đến sông Cửa Lớn là người dân nơi đây bao giờ cũng đề cập đến độ sầm uất của tàu thuyền vào ra, những câu hò, điệu lý Năm Căn trong suốt chiều dài lịch sử hình thành vùng quê xa xôi tận cùng trời cuối đất này. Nhất là những buổi chiều tà, khói lam bay lan trên sông phả hương thơm từ những mái bếp ấm áp. Khi ấy những đàn cò cũng bay về tổ râm ran khắp vùng rừng hoa tràm thoang thoảng ngát hương. Đó là thời điểm gợi cảm nhất cho tiếng hát cất lên. Hát trên bến, dưới thuyền, hát hò văng vẳng trong những ngôi nhà, mái đước… những lời ca man mác buồn ngân nga như muốn bày tỏ nỗi niềm thầm kín của những chàng trai cô gái. Đó là một góc dịu dàng nhất của con sông Năm Căn. Ngồi bên bờ sông chúng tôi nghe từ kênh rừng tràm giọng hát của một chàng trai thương hồ làm tất cả đều lặng đi. Chàng hát rằng: “Năm Căn mảnh đất cuối trời. Đước xanh bát ngát tình người chứa chan. Bên dòng sông ấy- Tam Giang. Nặng sâu nghĩa mẹ, nồng nàn tình em”. Lời hát khê khàn nhưng vẫn ấm áp chơi vơi. Chợt từ đâu đó, một sự bất ngờ đã diễn ra, khi chúng tôi được nghe một cô gái hát vọng lại, như muốn trao gửi cho chàng trai kia lời hò hẹn: “Người ơi xa cách ngàn khơi. Thuyền trôi trôi mãi ai ơi. Theo tiếng ca đi muôn nơi. Lòng luôn muốn ai trở lại. Tình ta dẫu có mờ phai. Tình chung son sắt bền… câu chung thủy tình… ta duyên thắm vẹn gìn”. Nghe mà bâng khuâng bao nỗi. Người ta nói, hình ảnh đó luôn luôn diễn ra hằng ngày, mỗi khi chợ đã tàn trên sông Cửa Lớn. Nó như một sự bù đắp cho một ngày dài vất vả trên con sóng ngoài khơi xa. Những quãng giao cảm giữa đất trời và lòng người cần được sẻ chia.
Tiếng hát như mơ: “Người ơi nhớ câu ước nguyện. Là em con gái miền Tây. Hiền ngoan môi thắm cười xinh… duyên dáng là em… con gái miệt vườn”. Chúng tôi đi xuống bến tàu Năm Căn. Đây là nơi đưa mọi người đi Rạch Tàu xuôi dòng về xóm Mũi.
Chính vì thế các ấp, xã thuộc huyện Ngọc Hiển không hề có đường bộ kết nối, giao thông chính là tàu, xuồng. Nỗi khát khao của người dân đất Mũi bao đời nay luôn mong ước có cây cầu vượt sông Cửa Lớn, từ thị trấn Năm Căn. Và, ước mơ ấy giờ đã thành hiện thực cách đây hai năm, cây cầu Năm Căn hình thành được coi là điểm nhấn đưa đường Hồ Chí Minh, tuyến đường bộ đầu tiên về trung tâm huyện Ngọc Hiển, rồi thông xe ra đến mảnh đất cuối cùng của Tổ quốc. Có lẽ giờ đây câu nói mang tính lịch sử, đất nước ta kéo dài từ Mục Nam quan tới Mũi Cà Mau, đã hiển hiện trọn vẹn với hình ảnh con đường Hồ Chí Minh, xuất phát điểm đầu từ Pắc Pó (Cao Bằng) về tới Mũi Cà Mau. Câu thơ của cố thi sĩ Xuân Diệu thuở nào giờ đã trở nên sinh động hơn: “Tổ quốc ta như một con tàu. Mũi thuyền ta đó mũi Cà Mau”. Đó chính là cội nguồn của sông nước và những cây cầu Năm Căn trong tương lai.
Ghi chép của Lưu Kường
Theo baovanhoa.com.vn