Theo báo cáo của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), đất toàn cầu là nguồn gốc của tất cả sự sống trên cạn, là lớp da để bảo vệ trái đất, nhưng nó đang ngày càng xấu đi nếu không có hành động ngăn chặn sự suy thoái.
Vùng đất Sarigua, phía tây thành phố Panama, Panama đã trở thành sa mạc sau khi chăn thả gia súc quá mức và mất lớp đất mặt do xói mòn. Ảnh: AP.
Tình trạng của đất cũng quan trọng nhưng khủng hoảng khí hậu
Có ¼ loài động vật trên Trái đất là sống trong đất và nó cung cấp chất dinh dưỡng cho các nguồn lương thực. Đất cũng lưu trữ nhiều carbon như tất cả các loài thực vật trên mặt đất và do đó rất quan trọng trong việc giải quyết tình trạng khẩn cấp về khí hậu.
Đây là báo cáo đầu tiên về tình trạng toàn cầu của đa dạng sinh học trong đất của FAO, và các nhà khoa học cho rằng còn có những khoảng trống lớn về kiến thức về đất.
Báo cáo được tổng hợp bởi 300 nhà khoa học, họ cho rằng tình trạng xấu đi của đất ít nhất cũng quan trọng như cuộc khủng hoảng khí hậu và sự tàn phá của thế giới tự nhiên trên mặt đất. Điều quan trọng là phải mất hàng nghìn năm để đất hình thành, có nghĩa là cần phải bảo vệ khẩn cấp và phục hồi các loại đất còn sót lại.
Các nhà khoa học mô tả đất giống như lớp da của thế giới sống, quan trọng nhưng mỏng, mong manh và dễ bị phá hủy do thâm canh, tàn phá rừng, ô nhiễm và nhiệt độ toàn cầu.
Nhà khoa học Ronald Vargas, Thư ký của Đối tác đất toàn cầu, thuộc FAO cho biết: “Các sinh vật trong đất hoạt động để duy trì sự sống trên Trái đất, chúng đóng một vai trò quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta”.
Giáo sư Richard Bardgett, Đại học Manchester, tác giả chính của báo cáo nói: “Có một nguồn đa dạng sinh học rộng lớn sống trong đất mà chúng ta không thể nhìn thấy và không nằm trong tâm trí của chúng ta. Nhưng ít thứ quan trọng hơn với con người bằng đất, bởi vì chúng ta dựa vào đất để sản xuất lương thực. Hiện nay có bằng chứng khá mạnh mẽ cho thấy phần lớn bề mặt Trái đất đã bị suy thoái do hoạt động của con người".
Giáo sư Rattan Lal, người chiến thắng giải thưởng Lương thực Thế giới năm 2020 cho biết, kể từ cuộc Cách mạng Công nghiệp, khoảng 135 tỷ tấn đất đã không còn là đất nông nghiệp.
Giáo sư Bardgett nói: “Mọi người nên lo lắng. Nếu mọi thứ vẫn tiếp diễn như hiện tại, thì không nghi ngờ gì nữa, triển vọng là rất ảm đạm. Nhưng tôi nghĩ bây giờ vẫn chưa muộn để đưa ra các biện pháp”.
Giáo sư Nico Eisenhauer, Đại học Leipzig, đồng tác giả của báo cáo cho biết: “Vấn đề chính là chúng ta phụ thuộc vào lớp da mỏng đôi khi chỉ vài cm, đôi khi vài mét, nhưng rất dễ bị tổn thương của đất".
Các nhà khoa học mô tả đất giống như lớp da của thế giới sống, quan trọng nhưng mỏng, mong manh, và dễ bị phá hủy do thâm canh, phá rừng và ô nhiễm. Ảnh: EPA.
Theo ông, đất vừa sản xuất lương thực, lưu trữ carbon và vừa làm sạch nước. “Nếu bạn mất lớp đất trên cùng do bị xử lý không tốt và sau đó bị xói mòn, thì phải mất hàng nghìn năm đất mới được tái sinh trở lại”, ông nói.
Các loài vi sinh vật trong đất đóng vai trò biến chất thải thành chất dinh dưỡng, nhưng theo Giáo sư Eisenhauer, ước tính 99% trong số chúng vẫn chưa được các nhà khoa học nghiên cứu. Ông cũng cho biết, theo số lượng, cứ năm loài động vật trên Trái đất thì có bốn loài là giun đất nhỏ, gọi là giun tròn, tuy nhiên chỉ một phần nhỏ trong số các loài này được ghi nhận.
Hy vọng chúng ta có thể làm cho đất khỏe mạnh trở lại
Trong lời mở đầu của báo cáo, ông Qu Dongyu, Tổng giám đốc FAO và bà Elizabeth Maruma Mrema, Thư ký công ước của Liên hợp quốc về đa dạng sinh học cho biết: “Đời sống của chúng ta và sinh kế của xã hội loài người phụ thuộc nhiều vào đa dạng sinh học, nhưng trong khi chúng ta đang ngày càng chú ý đến tầm quan trọng của đa dạng sinh học trên mặt đất thì lại ít chú ý hơn đến đa dạng sinh học bên trong đất”.
Nguyên nhân chính gây ra thiệt hại cho đất là do thâm canh nông nghiệp, sử dụng quá nhiều phân bón, thuốc trừ sâu và thuốc kháng sinh làm chết các sinh vật trong đất và khiến đất dễ bị xói mòn. Việc phá rừng và sinh cảnh tự nhiên để tạo đất canh tác cũng làm suy thoái đất, đặc biệt ảnh hưởng đến các loại nấm cộng sinh quan trọng trong việc giúp cây cối và thực vật phát triển.
Nhiệt độ toàn cầu tăng, cùng với hạn hán và cháy rừng ngày càng tăng cũng là một yếu tố tác động khác, nhưng các nhà khoa học vẫn chưa chắc chắn về việc tất cả các tác nhân khác nhau tương tác để làm đất thoái hóa.
Các nhà khoa học cho biết, hành động quan trọng nhất là bảo vệ những vùng đất khỏe mạnh hiện có khỏi bị hư hại, trong khi đất bạc màu có thể được phục hồi bằng cách trồng nhiều loại cây khác nhau. Cấy đất cằn cỗi vào đất lành cũng có thể giúp nó phục hồi.
Giáo sư Eisenhauer nói: “Chắc chắn có hy vọng rằng chúng ta có thể làm cho đất khỏe mạnh trở lại. Tôi nghĩ phụ thuộc rất nhiều vào những gì chúng ta ăn. Chẳng hạn, chúng ta có cần ăn một lượng thịt lớn không? Chúng ta có thể dựa nhiều hơn vào lượng calo có nguồn gốc từ thực vật không? Tôi nghĩ đây là một yếu tố lớn”.
Hơn 80% diện tích đất nông nghiệp trên thế giới được sử dụng để chăn nuôi gia súc, nhưng chúng chỉ cung cấp 18% tổng lượng calo tiêu thụ.
Năm 2014, Phó tổng giám đốc FAO Maria-Helena Semedo cho biết, nếu tốc độ suy thoái tiếp tục thì tất cả lớp đất mặt trên thế giới có thể biến mất trong vòng 60 năm.
Trong khi vẫn còn nhiều điều cần được khám phá về đa dạng sinh học trong đất và cách giúp nó phát triển, Giáo sư Eisenhauer khẳng định, báo cáo lần đầu tiên về đất là rất quan trọng. “Nâng cao nhận thức là bước quan trọng đầu tiên, mang lại nhiều điều thú vị cho các cuộc thảo luận công khai”, ông nói.
HOÀNG THẢO (Theo Guardian)/nhandan.com.vn - Ngày 05/12/2020