Tây Thiên không chỉ được biết đến là nơi khởi nguồn của Phật giáo từ rất sớm, mà còn là nơi phát triển tín ngưỡng thờ Quốc Mẫu Tây Thiên Lăng Thị Tiêu, người có công giúp vua Hùng từ thuở bình minh dựng nước và giữ nước. Ngoài Khu di tích danh thắng Tây Thiên, trên địa bàn huyện Tam Đảo còn nhiều ngôi đền, đình thờ Quốc Mẫu gắn với câu chuyện lịch sử về sự sinh ra và hóa thân của Bà.
Đền làng Cửu Yên, Thị trấn Hợp Châu,tương truyền nơi đây trong quá trình trở về quê hương tại thôn Đông Lộ, xã Đại Đình (nay là thị trấn Đại Đình) Quốc Mẫu Tây Thiên đã dừng nghỉ tại ngôi đền này. Sau khi bà hóa tại Tây Thiên, cùng với nhiều địa phương khác trong huyện Tam Đảo, để tưởng nhớ công lao của Quốc Mẫu đối với dân tộc,hàng năm Nhân dân khắp miền Cửu Yên lại rộn ràng khai hội cầu cho quốc thái dân an, mùa màng tươi tốt, người dân làm ăn may mắn, phát triển...
Hầu hết các hoạt động văn hóa tâm linh diễn ra ở các di tích thờ Quốc Mẫu Tây Thiên trên địa bàn, trong đó có Đền Cửu Yên, dù tổ chức vào thời điểm nào trong năm, đều thu hút đông đảo du khách thập phương và Nhân dân, trong đó có các thanh đồng, đạo quan ở nhiều vùng, miền trong cả nước, họ vui mừng đến đây để cùng nhau tưởng nhớ công lao của các bậc tiền nhân, công ơn của Quốc Mẫu, cùng nhau bảo tồn nét đẹp văn hóa thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, qua đó nhân lên tinh thần, trách nhiệm trong việc gìn giữ, phát huy giá trị truyền thống của văn hóa Việt, thông qua Nghi lễ Chầu văn - Một hình thức biểu đạt văn hóa, tín ngưỡng phức hợp gồm nghi lễ hầu đồng, gắn với hát văn hay hát Chầu văn đã được Unesco vinh danh là “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”.
Với mỗi du khách khi có duyên đến với Vĩnh Phúc, cũng chính là “đến với Phật - về với Mẫu”, đến với miền đất di sản niềm tin đã được thiêng hóa, được truyền tụng giúp cho thế hệ hôm nay có thêm nhiều động lực, đoàn kết, cùng nhau tiếp nối truyền thống xây dựng và bảo vệ đất nước của cha ông; cùng nhau phát triển kinh tế du lịch dựa trên nền cảnh thiên nhiên tươi đẹp, gắn kết với nền văn hóa tâm linh bền vững, đó mãi là di sản của hôm nay truyền lại cho thế hệ mai sau.
Vũ Anh