Nói đến ẩm thực của người Thái Sơn La, có một món chấm rất độc đáo, đó là món mẳm hén...
Từ những nguyên liệu có sẵn từ thiên nhiên, đồi núi, ao rừng, qua bàn tay khéo léo của các mẹ, các chị, đã chế biến thành những móm chấm thơm ngon khó quên.
Món mẳm hén của người Thái Sơn La.
Nguyên liệu để làm món chấm này rất đặc biệt, từ con "hén" (Tiếng Thái) là một loài côn trùng nhỏ, màu đen, sống ở ven sông, suối. Con này chỉ xuất hiện vào mùa mưa từ tháng 6 đến tháng 7 âm lịch hàng năm.
Ở những ao, hồ cạn vào mùa mưa đầy nước, trên mặt hồ sẽ xuất hiện loại hén này.
Bà con đóng bè ra giữa hồ vớt hén về làm mẳm. Năm nào mưa nhiều thì mới có, năm nào mưa ít thì hén không xuất hiện. Hén rửa sạch, để ráo nước rồi trộn với muối, cho vào vại ủ.
Bà Quàng Thị Cương, bản Lầu, phường Chiềng Lề, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La người chuyên chế biến món mẳm hén cho biết: "Tỉ lệ muối trộn vào cũng phải hợp lí, tránh cho quá nhiều khiến mẳm bị mặn, cho quá ít thì hén không được chín.
"Khi trộn với muối phải ủ một thời gian từ 20 ngày đến 1 tháng, có nơi bà con cũng trộn với ớt để ít ngày là ăn, nhưng mẳm sẽ không được thơm. Khi trộn phải đong muối cho vừa, nếu cho nhiều quá thì mẳn sẽ mặn, ăn không ngon, nếu cho ít muối thì mẳn sẽ bị chua. Trung bình mỗi một cân con hén mình cho từ 2 đến 2,5 lạng muối là vừa", bà Cương nói.
Để làm được món mẳm hén thơm ngon, các nguyên liệu dùng để trộn không thể thiếu ớt, tỏi, rượu trắng. Hén sau khi trộn muối ủ được 20 ngày đến 1 tháng là mang ra trộn hỗn hợp ớt, tỏi, rượu trắng. Ớt chọn những quả chín đỏ đem đun lên, khi nào mềm thì vớt ra để nguội, cắt thành miếng nhỏ, hoặc say nhuyễn, tỏi bóc vỏ rồi đập dập, tất cả trộn với nhau và cho thêm một ít rượu trắng rồi đảo đều, cất vào vại đậy kín khoảng 10 ngày là có thể ăn được.
Bà Quàng Thị Cương cho biết thêm: "Mẳn hén có thể để được quanh năm, đậy nắp kín. Khi ăn có thể mang ra, cho một ít mì chính là ăn được ngay. Mẳm hén để chấm măng luộc, thịt luộc, rau sống. Có thể lấy trứng trộn đều với mẳm hén chưng lên, tạo thành một món ăn thơm ngon".
Khi đem mẳm hén ra ăn, mẳm hén có màu đỏ au, đặc sánh, mùi thơm đặc biệt của hén chín hòa mùi thơm của ớt, tỏi. Món chấm mẳm hén rất hợp với xôi nếp nương, măng lay, măng loi luộc là những loại măng chỉ có ở vùng Tây Bắc.
Cũng như nhiều món chấm khác, ngày trước, đồng bào người Thái làm mẳm hén để dự trữ thức ăn lâu dài. Ngày nay, món chấm này trở thành đặc sản mà người Thái dành để tiếp đãi bạn bè, khách quý, trong những cuộc vui gia đình. Không chỉ vậy, món chấm này cũng có mặt ở các nhà hàng đặc sản để phục vụ cho du khách.
Anh Trần Thành, một du khách Hà Nội lên Sơn La cho biết: "Lần đầu tiên được ăn món mẳm hén tôi rất thích, món này để chấm măng luộc ăn rất ngon.Tôi có thể ăn món này không với cơm cũng được. Tôi thường mua món mẳm này về ăn, và làm quà giới thiệu cho bạn bè cùng thưởng thức".
Cùng với mẳm hén, các món chấm của đồng bào Thái Sơn La được lưu truyền từ đời này qua đời khác. Hương vị đậm đà, thơm ngon, cay nồng của mắm hén làm mâm cơm của bà con thêm đậm đà, hấp dẫn, đậm chất văn hóa dân tộc./.
Theo Lường Huyền/VOV.VN