Đến với Huế, nếu du khách bỏ qua việc dùng thử mắm cá rò thì thật là thiếu sót trong hành trình mở mang những nét văn hóa dân tộc Việt Nam.
Huế - vùng đất được thiên nhiên ưu đãi với nhiều danh thắng đẹp mê hồn. Đường bờ biển dài cũng là lợi thế để Huế phát triển du lịch cũng như khai thác hải sản. Từ các loài tôm, cá, người dân địa phương đã chế biến ra nhiều món ăn phong phú lạ miệng khiến du khách ngây ngất.
Có lẽ, nếu là dân xứ khác, khi nghe đến mắm cá rò thì ngạc nhiên. Nhưng đối với những người con xứ Huế thì chẳng có gì là lạ. "Rò" vốn là tên một loại cá gần giống như cá cơm. Cá rò có nhiều ở vùng biển nước lợ hoặc vùng biển nóng êm dịu. Biển Thuận An ở Huế là nơi xuất hiện nhiều loài cá này, từ đó đã cho ra đời loại mắm rò độc đáo. Cá rò có xương mềm, thịt ngọt, được các mệ (mẹ), các o (cô) mót về từ những làng chài, cảng cá rồi đem ướp ủ mắm ăn dần. Ban đầu chỉ là để tự phục vụ trong gia đình, nhưng dần dần, món mắm cá rò đi khắp các tỉnh thành trong cả nước nhờ lạ và ngon miệng. Du khách đến Huế dùng thử trong những bữa ăn, thấy ngon nên mua về làm quà rất nhiều.
Người dân xứ Huế rất cởi mở, phóng khoáng, thân thiện. Thay vì giấu nghề cách làm mắm cá rò thì họ lại xởi lởi chỉ dẫn nhiệt tình. Các mệ cười tươi như đóa hướng dương nói chậm từng câu để du khách hiểu rõ. Bởi tiếng Huế dù dễ thương, ngọt ngào nhưng rất nhiều từ phương ngữ nên người phương khác phải hỏi lại nhiều lần mới nghe kịp.
Cá rò sau khi mang về từ biển phải xóc sao cho sạch vảy nhớt mà không được nát thịt. Sau đó rửa cá bằng nước biển hoặc thứ nước muối pha cho có độ mặn tương đương nước biển. Sở dĩ làm thế để thịt cá săn chắc, đậm đà với hương vị biển, không bị nhạt thịt bởi nước lọc hay nước ngọt phù sa. Cũng cần nói thêm, cá rò cũng như cá cơm, chỉ có làm mắm là ngon nhất.
Khi cá ráo nước, người ta sẽ muối cá theo công thức: cứ 6 phần cá, 1 phần muối hột, để chừng mười lăm phút đến nửa giờ cho cá thấm đều muối. Sau đó, cho vào lu vại, ém chặt xuống. Dùng nẹp tre gài bên trên cho con cá không trồi lên. Cứ thế, để qua một tháng là có thể ăn được. Mắm cá rò dùng ăn sống. Nói ăn sống chứ thật ra cá rò khi thành mắm đã thấm muối. Chính độ mặn từ muối đã biến cá sống thành cá chín, có thể ăn ngay được, không cần qua nấu nướng, chẳng ảnh hưởng đến đường tiêu hóa. Để tăng tính hấp dẫn, cần trộn mắm với riềng, ớt, tỏi nhằm góp phần làm mắm có màu đỏ đẹp và vị cay nồng đặc trưng. Món này ăn kèm với cơm, thịt ba chỉ thái mỏng (ba rọi) luộc và rau sống. Cá rò thịt ngọt, mềm, xương nhỏ, nên sau khi làm mắm, ta có thể nhai nguyên con mà không sợ mắc xương./.
ST