Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là thắng lợi vĩ đại của Nhân dân ta kể từ khi có Đảng lãnh đạo, mở ra bước ngoặt lớn trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Thắng lợi vẻ vang ấy có sự đóng góp của Nhân dân 2 tỉnh Vĩnh Yên và Phúc Yên, sau này là tỉnh Vĩnh Phúc. Ngày mùng 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội, Bác Hồ đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Cũng từ đây, một kỷ nguyên mới được mở ra, kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.
Cuộc mít tinh Tổng khởi nghĩa tại Quảng trường Nhà hát lớn Hà Nội vào ngày 19-8-1945 - Từ đây, mở đầu cho những ngày tháng không thể nào quên, những ngày mà khí thế cách mạng trong cả nước dâng lên “như nước vỡ bờ”. Khi lệnh tổng khởi nghĩa được truyền tới, Nhân dân hai tỉnh Vĩnh Yên và Phúc Yên lúc bấy giờ đã nhất tề vùng lên tiến hành cuộc khởi nghĩa giành chính quyền. Khởi nghĩa đã nổ ra đầu tiên ở huyện Lập Thạch từ ngày 17/8/1945, sau đó liên tiếp tiến hành ở tất cả các huyện và đến ngày 24/8/1945 thì khởi nghĩa giành thắng lợi.
Thắng lợi ở cấp huyện đã tạo đà mạnh mẽ để quá trình khởi nghĩa diễn ra ở cấp xã được tiến hành nhanh gọn chỉ trong một tuần lễ. Cấp ủy Đảng, Mặt trận Việt Minh và chính quyền cử các đoàn cán bộ về các làng, xã tổ chức Nhân dân biểu tình, bắt bọn lý dịch nộp sổ sách, tài liệu, ấn tín, vũ khí; sau đó tổ chức mít tinh tuyên bố xoá bỏ chính quyền địch, đồng thời công bố việc lập UBND cách mạng lâm thời cấp xã.
Ngay trong ngày 19/8/1945, Ban cán sự tỉnh Phúc Yên cùng Mặt trận Việt Minh đã lãnh đạo Nhân dân toàn tỉnh tiến hành khởi nghĩa giành chính quyền cấp tỉnh thắng lợi. Chính quyền cấp tỉnh ở tỉnh Phúc Yên được xác lập ngay sau đó. Ở tỉnh Vĩnh Yên, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền cấp tỉnh lại gặp một số khó khăn do bối cảnh lịch sử. Tuy nhiên đến đầu tháng 9/1945, chính quyền dân chủ Nhân dân tỉnh Vĩnh Yên cũng đã được thành lập và điều hành mọi hoạt động ở địa phương.
Với khí thế sục sôi, Nhân dân các dân tộc tỉnh Vĩnh Yên và Phúc Yên đã hoàn thành thắng lợi việc giành chính quyền trong toàn tỉnh từ ngày 17 - 31/8/1945. Một Đảng bộ mới tròn 5 tuổi (1940-1945) đã lãnh đạo Nhân dân phối hợp cùng cả nước làm nên Cách mạng Tháng Tám huy hoàng.
Phương Anh