Mang trong mình những giá trị to lớn về nhiều mặt, song nhiều năm qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị Thành cổ Sơn Tây được đánh giá còn "khiêm tốn", chưa tương xứng với vị thế của di tích.
Là một trong 4 trọng trấn của Bắc thành Hà Nội, Thành cổ Sơn Tây (thị xã Sơn Tây) là hiện thân cho một giai đoạn trong lịch sử đất nước; minh chứng thuyết phục cho sức mạnh, lòng quyết tâm chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Bảo tồn, phát huy hiệu quả di tích Thành cổ Sơn Tây sẽ góp phần khẳng định vị trí, vai trò, giá trị tiêu biểu của công trình này trong lịch sử, đồng thời khơi dậy tiềm năng phát triển du lịch văn hóa Thăng Long - Hà Nội.
Đoan môn Thành cổ.
Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản còn "khiêm tốn"
Theo sách Đại Nam nhất thống chí, Thành cổ Sơn Tây được hình thành từ năm Minh Mạng thứ ba (1822) để làm trọng trấn cho cả khu vực phía Tây thành Hà Nội. Thành được xây đắp hoàn toàn bằng đá ong - loại vật liệu đáp ứng được yêu cầu bền chắc của một công trình phòng thủ, lại rất sẵn có ở xứ Đoài. Những sự kiện lớn của tòa thành liên quan đến cuộc chiến chống thực dân Pháp của triều đình nhà Nguyễn trong lịch sử Việt Nam cho thấy, Thành là vùng “trọng địa” có chức năng che chở, bảo vệ cho đồng bằng và trung du Bắc Kỳ; đồng thời là bàn đạp, hậu cứ cho biên cương Tây Bắc.
Với tính chất quan trọng về văn hóa, lịch sử cùng kỹ thuật xây dựng độc đáo, ngay từ năm 1924, Thành cổ Sơn Tây được Toàn quyền Đông Dương ra nghị định xếp hạng di tích; năm 1994, được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia.
Có nhiều năm nghiên cứu khảo cổ về Thành cổ Sơn Tây, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam Tống Trung Tín cho rằng, Thành cổ Sơn Tây là đại diện cho một thời kỳ xây dựng thành lũy nhiều nhất ở Việt Nam, trong bối cảnh các cuộc chiếm đất làm thuộc địa diễn ra hầu khắp trên thế giới. Trải qua nhiều thăng trầm, Thành cổ Sơn Tây hiện còn những dấu tích tốt nhất, minh chứng cho kỹ thuật xây dựng công trình quân sự phòng thủ ở phía Bắc, vì hầu hết các tòa thành khác đã cơ bản mất hết dấu tích hoặc không dễ dàng tiếp cận dấu tích còn lại.
“Hơn thế, Thành cổ Sơn Tây còn có vị thế đặc biệt trong khu vực trung tâm di sản với mật độ di tích lịch sử, văn hóa đậm đặc, là điều kiện thuận lợi cho quy hoạch phát triển du lịch, tạo ra điểm nhấn hội tụ cho văn hóa Xứ Đoài”, ông Tống Trung Tín nêu.
Kỳ đài Thành cổ Sơn Tây.
Mang trong mình những giá trị to lớn về nhiều mặt, song nhiều năm qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị Thành cổ Sơn Tây được đánh giá còn khiêm tốn, chưa tương xứng với vị thế của di tích. Theo Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam Đỗ Văn Trụ, hiện nay, các hạng mục trong quần thể di tích được bảo tồn, phát huy thiếu đồng bộ. Công tác truyền thông, quảng bá, giới thiệu về di tích với công chúng còn hạn chế, số lượng người biết đến di tích không nhiều. Các phương tiện hỗ trợ, hệ thống bia, biển hầu như chưa có gì. Di tích chưa có cán bộ chuyên môn, chuyên trách, hướng dẫn tham quan cũng như chưa được đầu tư để trở thành điểm đến hấp dẫn đối với người dân, du khách.
“Đánh thức” tiềm năng di sản đặc sắc của xứ Đoài
Nhằm làm nổi bật vai trò, vị trí và những giá trị tiêu biểu của Thành cổ Sơn Tây trong lịch sử, văn hóa xứ Đoài, các giải pháp, sáng kiến bảo tồn, phát huy giá trị đang được tích cực huy động, thu hút sự tham góp ý kiến tâm huyết của nhiều chuyên gia, nhà văn hóa.
Theo Thiếu tướng, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Năng, Ủy viên Hội đồng Di sản quốc gia, cần nghiên cứu, phục dựng các hạng mục dinh thự, võ miếu, trại lính, kho vũ khí…; đồng thời tìm hiểu, sưu tầm bổ sung thông tin về những sự kiện nổi bật diễn ra tại đây, từ đó có phương án để khai thác, quảng bá tiềm năng di sản.
Còn Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam Lê Thị Minh Lý đề xuất, cần tập trung đầu tư cho giáo dục di sản, với các giải pháp: Nghiên cứu, nhận dạng, tư liệu hóa các giá trị di sản văn hóa phi vật thể; nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ nghiên cứu, quản lý di sản; xây dựng một số chương trình thí điểm giáo dục di sản dựa trên các giá trị của không gian văn hóa của Thành cổ…
Một góc Thành cổ Sơn Tây xây bằng đá ong.
Một góc Vọng cung Thành cổ Sơn Tây.
Nguyễn Doãn Văn, Trưởng Ban Quản lý di tích danh thắng Hà Nội cho rằng, việc phát huy giá trị di tích Thành cổ Sơn Tây cần thiết phải tiếp tục nâng cao nhận thức cho cộng đồng và chính những người làm công tác quản lý văn hóa ở địa phương hiểu biết thêm về giá trị và bản chất của di tích, để có thể phát huy tốt nhất các nguồn lực cho công tác bảo vệ, bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Đây chính là điều kiện tiên quyết bảo đảm an ninh văn hóa trong bối cảnh hiện nay.
Mặt khác, địa phương phải xây dựng định hướng bảo tồn di tích, đặc biệt phát huy vai trò của chủ thể văn hóa với mục tiêu chủ thể văn hóa tự thích ứng, tự lựa chọn phương thức sinh tồn để tái sản xuất và gìn giữ di tích.
Trong khi đó, nguyên Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) Trương Quốc Bình cho rằng, cần nghiên cứu xây dựng hồ sơ đề nghị Thủ tướng Chính phủ công nhận di tích quốc gia đặc biệt, để tôn vinh và bảo tồn di sản văn hóa đặc sắc của xứ Đoài.
Khách đến thăm quan di tích Thành cổ Sơn Tây.
Về vấn đề này, Bí thư Thị ủy Sơn Tây Trần Anh Tuấn cho biết, địa phương đã và đang tập trung triển khai nhiều giải pháp nhằm “đánh thức” tiềm năng di sản, như: Hình thành tuyến phố đi bộ Thành cổ; tham vấn ý kiến các chuyên gia, nhà khoa học uy tín; xây dựng chuỗi trải nghiệm di sản “Thành cổ - Văn Miếu - đền Và - Đường Lâm”… việc xây dựng hồ sơ đề nghị công nhận di tích quốc gia đặc biệt cho Thành cổ Sơn Tây cũng là một trong những nhiệm vụ được địa phương hướng tới, thiết thực kỷ niệm 200 năm Thành cổ Sơn Tây, góp phần khẳng định vai trò, vị trí di sản và nâng cao hiệu quả giáo dục, tuyên truyền, thúc đẩy ý thức, trách nhiệm bảo vệ di sản./.
“Tính đến thời điểm này, tòa thành đá ong độc đáo này đã tồn tại được gần 2 thế kỷ thông qua những sử liệu, hiện vật khảo cổ học hay tận mắt chứng kiến các dấu tích kiến trúc còn lại, cùng những cây cổ thụ già tuổi, thân mở rộng mấy người ôm và hàng ngàn sinh vật gồm cả động thực vật sinh sống, tồn tại hiện hữu cùng những hiện vật liên quan đã được các nhà nghiên cứu, khảo cổ khai quật tìm thấy. Sự đánh giá, cảm nhận trực quan, khách quan của đông đảo du khách, nhân dân, các nhà nghiên cứu xa gần đã khẳng định Thành cổ Sơn Tây là nơi hội tụ, ẩn chứa rất nhiều giá trị văn hóa, lịch sử, kiến trúc niên đại, môi trường sinh thái quý báu đã tồn tại và được quản lý, bảo tồn suốt thời gian dài vừa qua. Sự tồn tại bền vững của tòa thành có hình tứ giác rộng lớn nằm ở giữa trung tâm của thị xã này đã nhận được sự quan tâm đầu tư lớn của Nhà nước sự ủng hộ chung sức của nhân dân sở tại qua gần 2 thế kỷ” - ông Nguyễn Huy Khánh, Phó Chủ tịch Liên đoàn Lao động thành phố Hà Nội, nguyên Chủ tịch UBND thị xã Sơn Tây.
Theo Linh Phạm/VOV.VN
https://vov.vn/van-hoa/bao-ton-va-phat-huy-hieu-qua-cac-gia-tri-di-tich-thanh-co-son-tay-post981258.vov