Hằng trăm năm qua, người Cao Lan đến xã Quang Yên, huyện Sông Lô định cư và nhiều thế hệ nối tiếp nhau giữ gìn bản sắc dân tộc. Trong hành trình ấy, họ vượt qua mọi thử thách để phát huy truyền thống nét đẹp văn hóa trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
Phóng viên không khó để hỏi thăm đến nhà Nghệ nhân ưu tú Hoàng Giang Lâm, thôn xóm Mới, xã Quang Yên, huyện Sông Lô. Trò chuyện với chúng tôi dưới nếp nhà sàn truyền thống, Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Giang Lâm mải mê nói về hành trình đi sưu tầm văn hóa dân tộc của mình.
Bên cạnh việc tiếp thu tinh hoa văn hóa của dân tộc khác, những giá trị văn hóa truyền thống của người Cao Lan đã bị ảnh hưởng rất lớn, nhất là ngôn ngữ, nhà ở hay trang phục. Để bảo tồn và phát huy những bản sắc riêng của người Cao Lan, vợ chồng ông Lâm cùng nhau giáo dục con cái về ngôn ngữ của dân tộc mình. Ra ngoài có thể sử dụng tiếng Kinh nhưng khi về nhà các con, cháu của ông phải nói tiếng Cao Lan.
Bắt đầu từ việc làm đơn giản là giữ gìn thứ ngôn ngữ của dân tộc, sau đó là trang phục, ông đã may rất nhiều bộ quần áo truyền thống của người Cao Lan để tặng cho mọi người. Bên bếp than hồng, dưới nếp nhà sàn, vợ hát cho chồng nghe, ông bà dạy cháu nhỏ về điệu hát Sình ca là điều mà ông Lâm đã làm được trong suốt 30 năm qua.
Sau 30 năm ròng rã, ông đã sưu tầm nhiều tác phẩm, đặc biệt là Sình Ca. Đến nay ông Lâm đã sưu tầm gần đủ 12 đêm hát trong sình ca. Điệu Sịnh ca (hay sình ca) của người Cao Lan không biết có từ bao giờ nhưng nó có một sức hút khá đặc biệt và là đặc trưng nhất của đồng bào Cao Lan. Từ năm 2010, phong trào khôi phục văn hóa Cao Lan được các cấp chính quyền ủng hộ, đồng hành, ông có thêm động lực để làm công việc yêu thích của mình.
Câu lạc bộ Sình Ca thôn Xóm Mới được thành lập với mục đích truyền dạy cho các thế hệ người con Cao Lan về điệu hát truyền thống này. Bên cạnh đó, các nhà trường tại địa phương cũng tạo điều kiện để các em học sinh được tìm hiểu về văn hóa của dân tộc mình.
Vất vả nửa cuộc đời với niềm đam mê trong sưu tầm và nghiên cứu văn hóa dân tộc Cao Lan. Có lẽ điều ông Lâm mong mỏi nhất đang đến thật gần, tuy nhiên việc truyền dạy văn hóa của người Cao Lan với thế hệ trẻ theo ông vẫn còn rất nhiều khó khăn. Tuy nhiên, với ông Lâm những năm tháng khó khăn nhất đã trải qua rồi, giờ đây dưới sự ủng hộ của các cấp chính quyền và đồng bào thì việc lưu giữ văn hóa truyền thống của dân tộc Cao Lan sẽ không còn là việc riêng của ông nữa.
Đến nay khi tuổi đã cao, ông lại dành nhiều thời gian để truyền dạy lại cho lớp trẻ vì nếu để văn hóa truyền thống mất đi là có lỗi với tổ tiên, với dân tộc của mình. Với trách nhiệm và niềm đam mê, nghệ nhân Ưu tú Hoàng Giang Lâm, đã góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc, từ đó góp phần bảo vệ và xây dựng quê hương đất nước theo cách riêng của mình.
Cũng đang từng ngày cần mẫn góp sức bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Cao Lan còn có ông Vi Văn Lộc, thôn Đồng Dong, xã Quang Yên. Ông Lộc là người có uy tín của thôn với vai trò là Trưởng Ban công tác Mặt trận thôn, ông Lộc luôn gương mẫu đi đầu, tích cực tuyên truyền, vận động Nhân dân cải tạo vườn tạp, chỉnh trang đường làng, ngõ xóm, khuôn viên gia đình, bảo đảm môi trường sáng - xanh - sạch - đẹp.
Năm 2023 đã triển khai và thực hiện đề án xây dựng Làng văn hóa kiểu mẫu trên địa bàn tỉnh. Thôn Đồng Dong cũng là một trong những nơi được lưa chọn để xây dựng Làng văn hóa kiểu mẫu. Trong quá trình xây dựng mô hình Làng văn hoá kiểu mẫu, ông Lộc đã chủ động đến từng nhà người dân để làm tốt công tác tuyên truyền. Bên cạnh đó, trong nỗ lực giúp người dân địa phương từng bước thoát nghèo, ông Lộc đã vận động bà con tập trung phát triển kinh tế, xây dựng các mô hình trồng cây ăn quả, đặc biệt phát huy tiềm năng sẵn có để quảng bá những giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc Cao Lan, hướng tới phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương.
Để giữ được những nét riêng về văn hóa các cộng đồng dân tộc thiểu số như dân tộc Cao Lan thì việc xây dựng đồng bộ các thiết chế văn hóa hiện đại thì bản thân các Làng văn hóa truyền thống cũng sẽ bị ảnh hưởng. Đây là một bài toán rất lớn không chỉ riêng Việt Nam mà còn là bài toán rất lớn đặt ra đối với các nền văn hóa, các quốc gia trên thế giới khi mà bảo tồn những giá trị truyền thống với quá trình hiện đại.
Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa, con người Việt Nam thật sự trở thành sức mạnh nội sinh, tạo động lực cho phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc là nhiệm vụ được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm. Đây cũng chính là cơ sở quan trọng trong việc định hướng, xây dựng chính sách bảo tồn, phát huy, quảng bá giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
Trong đó, mỗi dân tộc đều có những người đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn, lưu giữ, truyền dạy bản sắc văn hóa đó tới thế hệ tiếp theo. Họ chính là những truyền nhân giữ hồn dân tộc, góp phần quan trọng trọng việc phát huy và bảo tồn giá trị văn hóa Việt Nam.
Thùy Chung