Xã Hải Lựu, huyện Sông Lô - Nơi có làng nghề đá truyền thống đã tồn tại hàng trăm năm. Nghề chế tác đá là nghề thủ công truyền thống có lịch sử lâu đời ở xã Hải Lựu. Theo các cụ cao niên địa phương kể lại, nghề đá nơi đây hình thành từ những năm đầu thập kỉ 20, 30 của thế kỉ XX.
Đá ở Hải Lựu có nét đặc trưng không lẫn với đá của các vùng khác, đó là đá kết cát, mềm, có thể chẻ ra thành mảng như xẻ gỗ. Đá có màu xanh và bền, có thể phơi mưa, phơi nắng nhưng ít bị bào mòn. Đây là những tiêu chuẩn lí tưởng để người thợ chế tác đá tạo ra những sản phẩm đẹp, bền, chắc, tồn tại song hành cùng thời gian.
Xuất phát từ nguồn đá ấy, người xưa đã khai thác và chế tác các công cụ, dụng cụ đơn giản phục vụ cho đời sống sinh hoạt của con người như: cối giã, cối xay, đá kê chân cột...Cũng từ xa xưa, các sản phẩm của làng nghề đá truyền thống Hải Lựu đã được đưa đi muôn nơi.
Để đáp ứng nhu cầu, thị hiếu của khách hàng trong từng giai đoạn, sản phẩm của Làng nghề đá truyền thống Hải Lựu dần được chế tác theo hướng tinh xảo, thẩm mĩ và có giá trị kinh tế cao, như các bức phù điêu, các bức tượng có kích thước lớn.
Trên địa bàn xã Hải Lựu hiện có hơn chục cơ sở sản xuất đá xây dựng và đá mĩ nghệ, tạo việc làm thường xuyên cho hàng trăm lao động, với thu nhập bình quân 8 đến 12 triệu đồng/người/tháng. Cấp ủy, Chính quyền xã Hải Lựu luôn quan tâm, tạo điều kiện để các hộ duy trì và phát triển nghề truyền thống của địa phương. Gia đình anh Bùi Văn Mười Xã Hải Lựu là một trong những hộ gắn bó với nghề truyền thống đá Hải Lựu từ nhiều năm nay. Trung bình mỗi năm cơ sở sản xuất của gia đình anh đưa ra thị trường hơn 1.000 sản phẩm làm từ đá.
Những ngày cuối năm là thời điểm làng nghề truyền thống Đá Hải Lựu sôi động hơn hẳn. Tiếng máy cưa, máy xẻ, tiếng đục, đẽo liên hoàn. Theo ước tính của người thợ làng nghề, tháng giáp Tết lượng đơn đặt hàng thường tăng từ 30 đến 50% so với các thời điểm khác trong năm, do nhu cầu sửa sang, hoàn thiện nhiều công trình, nhà ở chuẩn bị đón chào năm mới cao hơn.
Một trong những sản phẩm chủ lực, thịnh hành của làng nghề truyền thống Đá Hải Lựu hiện nay là cột đèn trang trí sân vườn, tiểu cảnh. Để có thể tạo nên những sản phẩm có đường nét tinh xảo, vẻ đẹp vừa cổ kính, sang trọng vừa mang nét hiện đại, có giá trị thẩm mĩ cao, người thợ làng nghề đã kết hợp đôi tay tài hoa với sử dụng các phương tiện máy móc hiện đại và luôn dụng công thổi hồn vào sản phẩm, coi mỗi sản phẩm đá đều là một tác phẩm nghệ thuật.
Đá ở Hải Lựu có thể làm thành nhiều mặt hàng khác nhau, từ đá xây dựng dùng để làm cột, lát nền, làm lối đi... đến các sản phẩm tinh xảo với nhiều họa tiết, hoa văn trang trí như: cột đình, bia đá, lư hương, những pho tượng linh thiêng… Đó cũng là tài hoa và sự khéo léo, tinh tế của người thợ làm nghề truyền thống đá Hải Lựu.
Bằng cách trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, thế hệ sau tiếp nối tinh hoa từ thế hệ trước đồng thời không ngừng sáng tạo, nắm bắt xu hướng, thị hiếu khách hàng để đổi mới, đa dạng hóa sản phẩm, nghề chế tác đá nơi đây đã được duy trì, phát triển đến ngày nay. Tuy nhiên, nghề đá Hải Lựu từng là thế mạnh của địa phương thì giờ đây người thợ làm nghề đang phải đối diện với không ít khó khăn.
Mới đây, Đảng bộ, Chính quyền và Nhân dân xã Hải Lựu vui mừng được tỉnh và huyện quan tâm đầu tư xây dựng Làng văn hóa kiểu mẫu ở thôn Hòa Bình. Công trình thiết chế văn hóa, thể thao của thôn được khánh thành đã đáp ứng niềm mong mỏi, nguyện vọng của Nhân dân, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, văn hóa, thể thao của người dân, đồng thời mở ra cơ hội kết nối, phát triển du lịch ở địa phương.
Hải Lựu vừa có làng nghề đá truyền thống, vừa có lễ hội chọi trâu, có vườn cò mang đậm nét yên bình của làng quê Việt Nam, lại có phong cảnh núi non hùng vĩ. Đây là những điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế, xã hội địa phương và gợi mở hướng phát triển mới của làng nghề truyền thống trên địa bàn.
Với những giải pháp tháo gỡ khó khăn, định hướng phát triển làng nghề truyền thống đã được đề ra cùng sự đồng hành của các cấp ủy, chính quyền, ngành chức năng, người làm nghề đá Hải Lựu tin tưởng mùa Xuân mới sẽ có thêm nhiều thành công mới, thắng lợi mới trên hành trình khẳng định vị thế, đưa sản phẩm đặc trưng của quê hương tiếp tục vươn xa đến thị trường trong nước và quốc tế.
Tuyết Minh