Nếu có dịp đến huyện Sốp Cộp (Sơn La) hãy ghé thăm tháp Mường Và.
Tháp tọa lạc trên một quả đồi nhân tạo, cao 5 tầng, xây dựng theo hình bút tháp cao 13 m. Đứng từ trên tháp, thả tầm mắt, ta bao quát được cả trung tâm xã Mường Và với cánh đồng rộng lớn và những dãy núi trập trùng bao quanh.
Mường Và là một trong những xã đông dân nhất của huyện Sốp Cộp. Theo truyền thuyết, cách đây khoảng 400 năm, đây là vùng đất có cảnh đẹp, địa lý thuận lợi, đằng sau bản Mường Và là dãy núi chạy dài, đằng trước là một cách đồng rộng lớn, có suối chảy qua. Theo thuyết phong thuỷ, đây là vùng đất đẹp và ổn định. Thầy địa lý đã bàn với Chẩu Hua (người đứng đầu trong vùng) xây dựng chùa và tháp.
Chẩu Hua huy động nhân dân trong vùng khởi công đắp quả đồi ngay tại trung tâm xã. Đất đắp đồi này được lấy từ hai bên cạnh và đằng sau tháp (hiện nay xung quanh tháp vẫn còn 3 chiếc hồ lớn). Sau khi đắp đồi xong, Chẩu Hua cho xây tháp và dựng chùa bởi tháp và chùa là nơi sinh hoạt tinh thần của các bản làng. Không chỉ là nơi nhân dân đến lễ phật, mà còn là nơi tập hợp toàn dân vào những ngày hội lớn, nhỏ, bàn bạc những vấn đề liên quan tới lợi ích chung.
Theo lời kể, di tích này trước đây có một chùa gỗ 2 gian, cách tháp 100 m. Trong chùa có chỗ để thờ tượng (chùa thờ 13 tượng). Ngoài ra còn có một trống gỗ, một sách cổ viết bằng chữ Phạn. Trải qua chiến tranh tàn phá và không có sự quản lý, lưu giữ, hiện nay chùa bị phá huỷ hoàn toàn; hiện vật trong chùa chủ yếu do nhân dân lưu giữ.
Tháp Mường Và mang nét văn hoá, tôn giáo của dân tộc Lào tại Tây Bắc nói chung và tỉnh Sơn La nói riêng. Để tôn tạo lại một di sản, mới đây Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh đã thực hiện trùng tu lại tháp, cố gắng giữ các hiện vật gần nhất với nguyên bản. Nét độc đáo của tháp ngoài hình khối còn phải kể đến nguyên liệu xây dựng tháp. Tháp được xây dựng bằng gạch vồ, màu đỏ, gắn với nhau bằng vôi, cát và mật. Chân tháp xây dựng theo hình vuông, xây đặc. Giữa các tầng tháp trang trí bằng hình lõm (nhìn mặt cắt như hình bán nguyệt). Nơi tiếp giáp với tầng 2 trang trí hoa văn dây xoắn điểm xuyết hoa cúc. Nơi tiếp giáp với tầng 3 được trang trí hình voi đi lên núi... đến tầng 5 trang trí như một búp sen.
Phía sau Tháp Mường Và là một dải núi dài ôm lấp tháp. Trước mắt là một cánh đồng rộng lớn có con suối Nậm Ca chảy qua, phía xa có dãy núi chắn ngang. Buổi sớm và xế chiều nhìn xa xa màn sương giăng như một dòng sông mây ngang sườn núi. Từ trên đồi nhìn bao quát cả trung tâm xã với những cánh đồng lúa rộng, những mái nhà sàn mái lợp ngói phủ mầu rêu phong... khiến cảnh sắc trở lên sinh động.
Thăm Tháp Mường Và vào thời điểm tháng 6 hoặc tháng 11 trong năm ta thấy màu vàng óng cùng mùi thơm toả ra từ những cánh đồng lúa chín. Đặc biệt, sau khi kết thúc vụ mùa khi về du khách sẽ tìm mua đuợc đặc sản địa phương là nếp tan hin, tan lo, tan nhe, tan đỏ - giống lúa chỉ trồng duy nhất ở Mường Và, Mường Lạn và Púng Bánh.
Hàng năm đến ngày 15/4, nhân dân địa phương trong vùng nô nức đến Tháp Mường Và trảy hội, đón mừng năm mới. Với việc tôn tạo trùng tu tháp Mường Và, đây sẽ là điểm đến nằm trong tuyến du lịch của tỉnh, tạo điều kiện cho địa phương thúc đẩy phát triển du lịch sinh thái và cộng đồng.
ST