Vĩnh Phúc - vùng đất địa linh nhân kiệt có nhiều di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh nổi tiếng trong và ngoài nước như: khu du lịch Tam Đảo bồng bềnh mây trắng, Tây Thiên “Cõi trời Tây đệ nhất danh lam”, Đại Lải “Hòn ngọc xanh” giữa núi rừng hùng vĩ...
Trên hành trình về với miền đất Mẫu Tây Thiên, Tam Đảo, du khách sẽ bắt gặp một hệ thống đền thờ Quốc Mẫu Lăng Thị Tiêu, từ nơi Người được sinh ra đến nơi Người hóa về Trời và rất nhiều di tích được Nhân dân xây dựng để tưởng nhớ, tri ân công ơn của Quốc Mẫu, trong đó một ngôi đến rất linh thiêng đó là Đền Hạ hay còn gọi là đền Tụ Nghĩa ở thôn Sơn Đình, thị trấn Đại Đình, Tam Đảo.
Đền Tụ Nghĩa được xây dựng từ rất lâu đời, có diện tích gần 5.000m2, cách cổng chính vào Khu danh thắng Tây Thiên về bên trái khoảng 200m. Đền được tu bổ, tôn tạo lại vào những năm 1990 và năm 2010. Đây là ngôi đền thuộc quần thể Di tích Tây Thiên, thờ Quốc mẫu Lăng Thị Tiêu (hoàng hậu của vua Hùng Chiêu Vương đời thứ 7).
Quốc Mẫu Tây Thiên có tên thật là Lăng Thị Tiêu, sinh ở thôn Đông Lộ, xã Đại Đình, huyện Tam Đảo. Khi còn sống, trong nước có loạn giặc Thục, bà có công chiêu mộ binh sĩ, phò Vương cứu nước, cứu dân, dạy dân trồng dâu, chăn tằm, dệt vải, trồng lúa nước...Khi mất, bà lại thường hiển linh, âm phù giúp các đời vua đánh giặc, giữ nước nên được sắc phong làm Quốc Mẫu, “Thượng đẳng phúc thần, Tam Đảo sơn trụ Quốc Mẫu”.
Ngôi Đền có tên gọi là đền Tụ Nghĩa bởi tương truyền khi còn sống bà đã có công chiêu mộ binh sĩ, phò Vương cứu nước, giữ gìn giang sơn bờ cõi. Khi Mẫu mất, để tướng nhớ công ơn của bà, Nhân dân trong vùng đã lập đền thờ, trong sân đền còn có tấm bia đá cổ khắc ghi công lao của Quốc mẫu được lập từ năm Chính Hòa thứ 22 tức năm 1701 thời Vua Lê Hy Tông.
Đền Tụ Nghĩa có 5 ngày lễ vào các ngày âm lịch trong năm đó là ngày mùng 4 tháng Giêng khai xuân, 14/2 rước kiệu, ngày rằm tháng 5, ngày rằm tháng 10 và ngày 23 tháng Chạp là lễ tất niên. Hai tiệc chính là ngày 14/2 (ngày mẫu xuất quân) và 15/10 (ngày mẫu thu quân) có rước kiệu, tế lễ. Đây là hoạt động thường niên được người dân trong vùng duy trì từ nhiều năm nay.
Đền Thượng Tây Thiên là một di tích quan trọng trong hệ thống di tích thờ Quốc mẫu Tây Thiên. Đền toạ lạc tại vị trí có độ cao khoảng 800m so với mặt nước biển trên núi Thạch Bàn, dãy Tam Đảo thuộc sơn phận xã Đại Đình, huyện Tam Đảo, là nơi thờ tự chính Quốc Mẫu Tây Thiên. Bước tới phía cổng đền là một không gian rộng lớn khiến du khách choáng ngợp bởi cảnh núi non mây trời huyền ảo, bảng lảng trong sương. Đền Thượng Tây Thiên được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa - danh lam thắng cảnh Quốc gia năm 1995. Trải qua thời gian, ngôi đền đã được đầu tư, tôn tạo nhiều lần để có được một cơ ngơi khang trang, bề thế như ngày hôm nay, đáp ứng nhu cầu tâm linh và thưởng ngoạn của du khách trong và ngoài nước.
Vùng đất Tam Đảo, nơi hòa quyện giữa trời - đất, tín ngưỡng thờ Mẫu tạo nên sự linh thiêng nơi núi non hùng vĩ, thực sự trở thành địa điểm hành hương của du khách thập phương “Đến với Phật, về với Mẫu”.
Lan Phương