Đền Đức Ông được xây dựng trên một khu đất rộng và thoáng, hướng ra đầm Rưng quanh năm trong lành mát mẻ. Đây là đầm lớn nhất huyện Vĩnh Tường, xưa do dòng sông Kỳ Giang đổi dòng tạo nên. Sân Đền còn 6 cây lộc vừng cổ thụ hàng trăm năm tuổi, đến nay vẫn bốn mùa xanh tươi.
Ngược dòng thời gian về cuối thế kỉ XII, đầu thế kỉ XIII, triều Vua Lý Cao Tông, nước Đại Việt ta vừa phải phòng bị quân Tống xâm lăng phía Bắc, vừa phải chống trả sự quấy phá của nước Chiêm Thành và Ai Lao ở phía Nam để giữ gìn biên cương, định lệ cống nạp.
Theo Lý lịch Di tích Đền Đức Ông do Bảo tàng tỉnh Vĩnh Phúc phát hành, năm 1176 niên hiệu Trinh Phù, Vua nước Ai Lao không chịu thần phục và dâng cống nạp cho Đại Việt theo thường lệ. Tháng Giêng năm Quý Mão, niên hiệu Trinh Phù (1183), Vua Lý Cao Tông đã giao kỳ ấn cử tướng Đông Kinh Phán quan Nguyễn Văn Nhượng - người quê Tứ Trưng - làm Đốc tướng cất quân sang chinh phạt Ai Lao. Trong một thời gian ngắn, ông đã phá tan quân giặc Ai Lao, thu nhiều vàng bạc, châu báu, buộc vua Ai Lao phải đầu hàng cam kết thuần phục và cống nạp Đại Việt như cũ.
Với công lao gìn giữ biên cương, định lại lệ quốc, Đông Kinh Phán quan Nguyễn Văn Nhượng được Vua Lý ban cho nhiều ân tứ, ban thưởng chức tước, cho chỉ huy một đội quân mã, một cỗ voi to, áo gấm màu trắng trở về lộc ấp. Khi ông mất, để tưởng nhớ công lao dẹp giặc của ông, Nhà Vua cho xây lăng và lập đền thờ, phong “Đông Kinh Thông Phán Đại vương Thượng đẳng Phúc thần”, hưởng theo nghi lễ Quốc lễ, truyền cho Nhân dân quanh vùng bốn mùa cúng tế, hương khói phụng thờ.
Theo các thư tịch cổ, Đền Đức Ông được xây dựng sau khi Danh tướng Nguyễn Văn Nhượng mất từ thời Lý, cách nay gần 1.000 năm. Trải qua biến thiên lịch sử, Đền Đức Ông ở thị trấn Tứ Trưng, huyện Vĩnh Tường thờ Vị thần Đông Kinh Phán quan Đại vương, húy là Nguyễn Văn Nhượng, tên vị Đức Ông và thờ vọng Công chúa của nước Chiêm Thành. Đền được tôn tạo vào năm 1762, đời vua Lê Hiển Tông. Bằng niềm tự hào, tôn kính được tiếp truyền từ đời này qua đời khác của người dân địa phương đối với vị Danh tướng sinh ra trên vùng đất Tứ Trưng (Kẻ Rưng xưa), có công lao to lớn với đất nước, người dân đã nhiều lần tu sửa, giữ gìn ngôi đền cổ kính, linh thiêng.
Hiện nay, Đền Đức Ông còn lưu giữ hệ thống di vật phong phú như: Ngai, mâm xà, mâm ấu, bát hương, viên đá thờ, án gian, bộ bát bửu, hoành phi, chó đá, phù điêu hình rồng... có niên đại từ khoảng thế kỉ XVII đến thế kỉ XX. Đặc biệt, cấp ủy, chính quyền và Ban Quản lý Di tích Đền Đức Ông còn lưu giữ 13 đạo sắc phong của các triều đại phong kiến; trong đó, sắc có niên đại sớm nhất là Cảnh Hưng nguyên niên (năm 1742); cùng 3 cuốn tài liệu viết bằng chữ Hán nói về vị thần được thờ ở Đền Đức Ông; 1 chóe độc long và 1 hòm sắc từ thế kỷ XIX...
Năm 1990, Đền Đức Ông được xếp hạng là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp tỉnh, thêm khẳng định ý nghĩa quan trọng của ngôi đền trong tiến trình phát triển của vùng đất văn hiến Tứ Trưng - Vĩnh Tường - Vĩnh Phúc; thể hiện lòng biết ơn, tri ân của các thế hệ hậu sinh với bậc tiền nhân. Cùng với giá trị lịch sử, văn hóa, Đền Đức Ông là một công trình có cảnh quan kiến trúc độc đáo. Đền có mặt bằng kiến trúc hình chữ Đinh gồm hai tòa tiền tế và hậu cung. Hậu cung còn giữ được nhiều yếu tố kiến trúc gốc thời Lê.
Bởi vậy, nghệ thuật chạm trổ ở đây được thể hiện trên hầu hết các cấu kiện gỗ từ ngoài cửa vào bên trong hậu cung, như: ván nong, cốn mê, cốn nách, đầu bẩy, đầu dư, họng cột, con sơn, các vì kiến trúc, cửa võng,… đều được đục bong, chạm thủng hay chạm nổi đề tài rồng phượng, kim nghê, vân mây, hoa lá, chim muông…, vừa phong phú, sinh động, vừa tinh tế, đặc sắc. Các tác phẩm chạm khắc trên gỗ ở đền Đức Ông đã cho thấy trình độ nghệ thuật chạm khắc trên gỗ điêu luyện của các nghệ nhân dân gian thời Hậu Lê. Đồng thời, phản ánh lên những ước vọng về một cuộc sống thanh bình, no đủ của Nhân dân ta. Song song với đó, thể hiện tinh thần tín ngưỡng về đạo Lão, đạo Phật, đạo Nho được Nhân dân ta vận dụng một cách hài hòa, đan xen nhau phục vụ đời sống tinh thần trong cộng đồng dân cư làng xã.
Từ xa xưa đến ngày nay, người dân trong vùng còn lưu truyền câu nói: “Bỏ con, bỏ cháu, không ai bỏ mùng 6 chợ Rưng” để khẳng định ngày Lễ hội Rưng vào mùng 6 - mùng 7 tháng Giêng hằng năm, tưởng nhớ ngày hóa của Đức Ông - Danh tướng Nguyễn Văn Nhượng đã đi vào tâm thức, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân nơi đây. Đó cũng là nét phong tục tập quán tốt đẹp, độc đáo của địa phương, có sức sống lâu bền, được trân trọng, bảo tồn và phát huy qua các thế hệ.
Không gian tổ chức Lễ hội ở cả 3 khu vực là: Đền Đức Ông, Đình Tứ Trưng và chợ Rưng. Vào ngày tổ chức Lễ hội, dân làng già trẻ, gái trai… đều gác hết công việc gia đình để cùng tập trung trong không gian Lễ hội. Rất nhiều trò chơi, trò diễn dân gian và các loại hình nghệ thuật truyền thống được tổ chức trong Lễ hội, như: đấu võ, đánh gậy, đánh đu, cờ tướng, bịt mắt bắt vịt, hát xẩm và đặc sắc nhất là trò chơi bắt chạch trong chum. Đây là một trò chơi dân gian của cư dân nông nghiệp vùng Bắc bộ. Trò chơi xuất phát từ quan niệm về sự sinh sôi nảy nở của sự vật, hiện tượng trong vũ trụ, duy trì sự sống của mọi sinh vật trên trái đất.
Bên cạnh các trò chơi dân gian truyền thống thì hội Rưng còn thu hút rất nhiều khán giả và người chơi vào các môn thi đấu thể thao như: bóng bàn, bóng chuyền nam nữ, cầu lông, cờ vua… Không gian văn hóa, tổ chức lễ hội gắn với đình - đền - chợ và thắng cảnh đầm Rưng trên quê hương Tứ Trưng bổ trợ cho nhau tạo thành một quần thể di tích - danh thắng độc đáo và hấp dẫn. Nhiều Nhà nghiên cứu đánh giá Lễ hội Rưng là một trong những lễ hội dân gian truyền thống đặc sắc của Vĩnh Phúc bởi sự đa dạng trong các hoạt động, sắc thái văn hóa cũng như về chủ thể, đối tượng tham gia lễ hội.
Đền Đức Ông với những giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc độc đáo gắn với đời sống tinh thần, tín ngưỡng của người dân đã và đang được tỉnh Vĩnh Phúc, huyện Vĩnh Tường quan tâm, tạo điều kiện tu tạo, nâng cấp khu di tích. Trên cơ sở đó, cấp ủy, chính quyền và Nhân dân địa phương không ngừng giữ gìn, bảo tồn, phát huy các giá trị vật thể cũng như phi vật thể của ngôi Đền, xứng đáng với công lao to lớn của vị Danh tướng triều Lý trên đất Tứ Trưng. Tháng 3/2024, Đền Đức Ông đã được đón nhận Bằng Di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia. Đây là niềm tự hào lớn với người dân địa phương, góp phần nâng cao trách nhiệm của mỗi người trong bảo tồn, phát huy giá trị của Di tích.
Thị trấn Tứ Trưng hôm nay dần hiện hữu hình ảnh một đô thị văn minh, đời sống vật chất, tinh thần của người dân từng bước được nâng lên. Trong sự phát triển đó, Đền Đức Ông vẫn luôn là một điểm tựa tinh thần, một phần hồn cốt của đất và người nơi đây, là chốn đi về của những người con xa xứ, dù ở đâu trên khắp mọi miền Tổ quốc vẫn luôn hướng về quê hương, tưởng nhớ và tri ân bậc tiền nhân. Khi quần thể di tích ở Tứ Trưng được kết nối với tour du lịch của tỉnh, Đền Đức Ông và thắng cảnh Đầm Rưng là một trong những “địa chỉ đỏ” trên hành trình tham quan du lịch tại huyện Vĩnh Tường và tỉnh Vĩnh Phúc.
Tuyết Minh