Vĩnh Phúc hiện có 28 làng nghề và 8 nghề truyền thống. Các làng nghề truyền thống đều có lịch sử lâu đời, là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, mang tính cộng đồng cao, đồng thời thu hút hàng vạn lao động địa phương. Những năm gần đây, Vĩnh Phúc đã định hướng phát triển làng nghề truyền thống gắn với du lịch qua các hoạt động quảng bá sâu rộng thương hiệu, sản phẩm đến du khách, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Nhiều làng nghề truyền thống tại Vĩnh Phúc trở thành địa điểm du lịch hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước. Có thể kể đến như làng nghề truyền thống gốm Hương Canh, thị trấn Hương Canh, huyện Bình Xuyên; làng nghề mây tre đan Triệu Đề, huyện Lập Thạch; làng nghề mây tre đan Cao Phong, huyện Sông Lô... Đặc biệt, nhiều nghề truyền thống ở các địa phương đã tạo nên những đặc sản và trở thành một sản phẩm du lịch đặc trưng của Vĩnh Phúc. Có thể kể đến như: cá thính Lập Thạch, tương Khả Do ở phường Nam Viêm, thành phố Phúc Yên. Ghé thăm những làng nghề và nơi làm nghề truyền thống đang làm hoạt động du lịch trải nghiệm được phát triển ở nhiều địa phương trên địa bàn tỉnh.
Nghề làm tương xuất hiện ở Khả Do, phường Nam Viêm từ rất lâu đời, với nguồn nguyên liệu từ những nông sản sẵn có như: ngô, đậu tương, muối, người dân Nam Viêm đã làm nên một loại nước chấm mang một hương vị riêng với mùi thơm đặc trưng và vị ngọt tự nhiên khó có thể nhầm lẫn với các sản phẩm cùng loại. Thứ nước chấm ấy từng vinh dự trở thành “Tương tiến Vua”.
Tương Khả Do ngon trước hết nhờ những bí quyết về kĩ thuật trong quá trình sản xuất, sau nữa là những kĩ thuật trong quá trình bảo quản, sử dụng, nhưng đặc biệt hơn cả là thứ tương ấy được đựng trong chum sành Hương Canh. Chỉ có thể ở Khả Do và chỉ có thể là chum sành Hương Canh chính hiệu thì mới làm nên hương vị riêng của món tương truyền thống này.
Tương Khả Do được làm từ 3 nguyên liệu chính, đó là: ngô, đỗ tương và muối trắng. Khác với nguyên liệu để làm tương ở làng Bần tỉnh Hưng Yên hay các nơi khác là làm từ gạo nếp cái hoa vàng và đỗ tương, nguyên liệu sản xuất tương truyền thống ở Nam Viêm phải là loại đỗ tương họ cúc, hạt nhỏ, không phải làm từ gạo nếp mà thay vào đó là làm từ loại ngô tẻ, dẻo, màu đỏ được trồng ngay tại xã. Ngô được đem ngâm, đãi kỹ bằng nước sạch. Sau khi ngâm ngô chừng 20 phút, vớt ngô ra cho ráo nước rồi mang xôi cho vừa chín tới. Khi được nắng thì mang ra phơi, đến khi ngả màu vàng đem ướp muối. Để nước tương không bị mặn hoặc nhạt quá cần chú ý tới tỷ lệ muối, ngô, đỗ và lượng nước trong từng chum. Trung bình 1kg ngô cần 0,5 - 0,6kg đỗ pha với khoảng 2 lít nước, còn lượng muối thì tùy theo kinh nghiệm của mỗi người.
Tương Khả Do thường được làm vào các tháng 5, 6, 7, 8 trong năm là ngon nhất, bởi đây là thời điểm mùa hè nắng gió nhiều, độ ẩm không cao sẽ tạo điều kiện cho quá trình lên mốc diễn ra nhanh, đảm bảo chất lượng tốt nhất.
Tương Khả Do là một trong những lựa chọn cho du khách khi muốn mua về làm quà cho người thân khi đến Vĩnh Phúc. Vị ngon ngọt, thơm lạ sánh quyện với nhau sẽ làm hài lòng bất cứ ai thưởng thức món tương dân dã, bình dị mà thấm đượm hồn quê này.
Các làng nghề, ngành nghề truyền thống đã và đang tạo việc làm cho hàng vạn lao động với thu nhập ổn định, là nguồn thu ngân sách chính của nhiều địa phương. Việc phát triển các làng nghề, nghề truyền thống gắn với tăng cường hoạt động du lịch trải nghiệm bước đầu được nhiều địa phương quan tâm.
Thị trấn Yên Lạc, huyện Yên Lạc hiện có 4 làng nghề mộc truyền thống, gồm: Vĩnh Đông, Vĩnh Đoài, Vĩnh Tiên và Vĩnh Trung. Thị trấn có khoảng 4.000 hộ, trong đó có hơn 70% số hộ làm nghề mộc. Nghề mộc truyền thống mang lại nguồn thu nhập chủ yếu cho toàn thị trấn. Gia đình anh Nguyễn Văn Mạnh là một trong những hộ làm nghề mộc ở làng Vĩnh Trung. Trong 5 năm qua, từ một hộ nhỏ lẻ bắt đầu làm nghề mộc, đến nay xưởng mộc của gia đình anh Mạnh đã đầu tư nhiều trang thiết bị máy móc hiện đại, tạo ra hàng nghìn sản phẩm mỗi tháng. Sản phẩm chính của gia đình anh là đồ mộc nội thất như giường, tủ đã được xuất đến nhiều thị trường trong và ngoài tỉnh.
Cấp ủy, chính quyền địa phương luôn quan tâm phát triển nghề mộc truyền thống với các hoạt động tuyên truyền, quảng bá, đồng thời phối hợp với ngành Công Thương đào tạo nghệ nhân, thợ giỏi, hỗ trợ trang thiết bị cho các cơ sở đủ điều kiện để nâng tầm giá trị sản phẩm mộc truyền thống Yên Lạc.
Song song với thực hiện các giải pháp nâng cao chất lượng sản phẩm, năng lực sản xuất, năng lực cạnh tranh, thị trấn Yên Lạc bước đầu chú trọng đến gắn phát triển nghề truyền thống với tăng cường các hoạt động du lịch trải nghiệm ở làng nghề. Sản phẩm nghề mộc của địa phương cũng như nhiều làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh đã tham gia nhiều triển lãm sản phẩm làng nghề truyền thống, sản phẩm nông nghiệp, công nghiệp nông thôn tiêu biểu gắn với sản phẩm du lịch tỉnh Vĩnh Phúc cùng các hội chợ ngành Công Thương tỉnh tổ chức. Đây là cơ hội để các làng nghề truyền thống quảng bá sản phẩm, tiếp cận khách hàng và mở rộng thị trường tiêu thụ. Tuy vậy, phát triển làng nghề truyền thống gắn với các hoạt động du lịch trải nghiệm để đạt hiệu quả cao hơn nữa thì cần có sự định hướng, quan tâm, đầu tư từ các cấp ủy, chính quyền, ngành chức năng với những chủ trương, chính sách, đề án cụ thể, thiết thực.
Với việc triển khai đồng bộ nhiều giải pháp với sự kết hợp chặt chẽ giữa cơ chế, chính sách và hộ làm nghề; đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại sản phẩm làng nghề, hỗ trợ xây dựng bộ nhận diện thương hiệu, xây dựng website làng nghề… Đồng thời, gắn công tác bảo tồn và phát triển làng nghề với chương trình phát triển du lịch, thu hút du khách trong và ngoài nước đến tham quan mở ra cơ hội phát triển mạnh mẽ các làng nghề truyền thống trong thời gian tới.
Tuyết Minh