Lịch sử đời sống xã hội cho thấy, dân tộc Việt Nam có nhiều ngày lễ hội truyền thống được tổ chức trong năm. Mỗi ngày lễ hội mang một sắc thái riêng, có khi mang tính khu vực, địa phương, hoặc toàn quốc.
Tết Nguyên đán là một lễ hội toàn quốc mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam, một nền văn minh lúa nước. Khi nói Tết Nguyên đán là đồng nghĩa với nói về những thuần phong mỹ tục. Người Việt Nam từ đồng bằng đến rừng núi, từ thành thị đến nông thôn, từ đất liền đến hải đảo đều có chung một nếp sống. Đó là rộn ràng sắm Tết từ những ngày cuối tháng Chạp. Người ta sắm đủ thứ, nào là lương thực, thực phẩm, nào là áo quần mới cho con, cho cháu… Việc sắm hàng Tết đến chiều 30 tháng Chạp, người Việt Nam coi như hoàn tất và bắt đầu đón Tết, đón xuân.
Ca dao Việt Nam có câu: “Đói ngày tết…”. Vì vậy, dù nghèo đến đâu, ngày Tết người Việt Nam vẫn có một mâm cỗ đầy đặt lên bàn thờ cung thỉnh tổ tiên, ông bà về vui Tết với con, cháu. Phong tục này vừa thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn vừa chứa đựng một ý nghĩa người Việt Nam rất coi trọng phần tâm linh. Suốt 3 ngày Tết, trên bàn thờ của mọi gia đình đều nghi ngút khói hương trầm thơm ngát. Với mâm cỗ đầy trên bàn thờ, người Việt Nam đang sống bày tỏ một ý tưởng đẹp đẽ, đó là tổ tiên, ông bà, cha mẹ dù đã mất nhưng hình như đang sum vầy bên cháu con ăn Tết, đón Xuân. Ngày Tết còn là ngày hiếm có trong năm để cho các gia đình người Việt Nam đoàn tụ, bởi dù đi đâu, ở đâu xa hay gần người ta đều tìm về, tạo nên một sự đầm ấm, hạnh phúc như mùa xuân vậy.
Khi còn nhỏ, tôi thường được mẹ dẫn đi chợ Tết. Mẹ tôi mua một đôi câu đối, cuộn lại đưa cho tôi cầm. Rồi mẹ tôi ôn tồn nói: Ngày Tết, treo câu đối trong nhà là một nét đẹp văn hoá của dân tộc ta. Đã có nhiều câu đối được nhiều người thuộc lòng và thế hệ này truyền khẩu cho thế hệ sau. Bất giác, tôi nhớ và đọc thuộc lòng câu đối:
“Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ
Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh.”
Cho đến tận bây giờ tôi mới hiểu được rằng câu đối trên là một biểu hiện sinh động của ngày Tết Nguyên đán Việt Nam. Nó thể hiện một quan niệm hài hoà về vẻ đẹp ngày Tết của nhân dân ta. Đó là sự hài hoà giữa vật chất (thịt mỡ, dưa hành, bánh chưng xanh) với tinh thần (câu đối, pháo, cây nêu). Quan niệm về sự sống cũng được thể hiện qua câu đối này. Nghĩa là con người ta tồn tại và phát triển được cũng là nhờ có vật chất và tinh thần đều sung mãn. Câu đối còn thể hiện không khí vui nhộn, màu sắc sặc sỡ trong ngày Tết. Tiếng pháo nổ giòn giã làm cho không khí ngày Tết náo nức, sôi động hẳn lên; màu đỏ của câu đối, màu xanh của bánh chưng làm cho ngày Tết có màu sắc tươi vui như mùa xuân trăm hoa đua nở vậy. Đúng như ông cha ta đã đúc kết: vui như Tết
Người Việt Nam đón Tết Nguyên đán bắt đầu từ Lễ cúng giao thừa. Giao thừa là giây phút giao thoa giữa năm cũ và năm mới. Lúc này, con người cảm thấy không khí đất trời bỗng trở nên tĩnh lặng và thiêng liêng đến lạ thường. Mâm cỗ cúng giao thừa gồm thịt, bánh và hoa quả các loại. Người hành lễ cũng như người đón lễ tất thảy đều tắm gội sạch sẽ bằng nước lá thơm. Trong giờ phút thiêng đó, người ta sau khi rửa sạch bụi trần ở giữa bầu không khí tràn ngập mùi hương trầm thơm ngát bỗng như thấy mình thăng hoa, nhận thấy mùa xuân đang về.
Ngày Tết, người Việt Nam có tục mừng tuổi (miền Bắc gọi là phát vốn, miền Nam gọi là lì xì). Người lớn mừng tuổi cho trẻ nhỏ; ông bà, cha mẹ mừng tuổi cho cháu con và con cháu kính cẩn mừng tuổi bố mẹ, ông bà là một nét đẹp văn hóa, thể hiện khát vọng “ăn nên, làm ra”, trường tồn của nhân dân ta. Cùng với tục mừng tuổi, nhân dân Việt Nam còn có tục chúc thọ. Đến thăm nhau ngày Tết, câu cửa miệng của mỗi người thường là: “Năm mới kính chúc ông bà, gia đình tăng niên, tăng thọ, vạn sự như ý”. Ý nghĩa sâu xa của tục chúc thọ là con người Việt Nam thấy mình nhỏ bé, hữu hạn trước vũ trụ bao la, vô hạn, đầy bí ẩn. Ai cũng muốn sống lâu để khám phá vũ trụ, bắt thiên nhiên phục vụ đời sống con người. Thật là một ý tưởng cao đẹp, đáng qúy, đáng trân trọng biết bao.
Phần lớn nhân dân Việt Nam theo đạo Phật. Do vậy, ngày Tết, người Việt Nam ta còn có tục đi lễ chùa. Đây cũng là một nét đẹp văn hoá, mang đậm bản sắc Việt Nam. Bởi vì, lễ chùa là để cầu nguyện cho “quốc thái, dân an”, thể hiện đời sống tôn giáo đã hoà nhập với đời sống tinh thần của nhân dân ta.
Sưu tầm