Từ lâu hoa sen được coi là biểu tượng của Quốc hoa Việt Nam. Cùng với cây cỏ thiên nhiên, hoa sen không chỉ là người bạn thân thiết mà còn được xem như là biểu trưng văn hóa bén rễ sâu trong tâm thức, cốt cách thanh cao, tính nhân văn và là loài hoa duy nhất hội tụ đầy đủ trong mình ý nghĩa triết học, nhân sinh cao quý và sức vươn dậy của một ý chí sống mãnh liệt như dân tộc Việt Nam. Dù có trải qua bao cuộc đổi thay Sen vẫn luôn giữ được vẻ đẹp thanh khiết, mùi hương dịu dàng vươn mình tỏa sáng.
Đi dọc chiều dài đất nước hình chữ S thân yêu này, ở đâu ta cũng bắt gặp những ao sen, hồ sen thân thuộc ở mỗi một làng quê. Loài hoa sen bình dị mà thanh cao tự bao đời nay đã gắn bó mật thiết với đời sống vật chất và tinh thần của người dân Việt Nam qua nhiều thế hệ.
Là loài hoa thích hợp với khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa như nước ta, nên từ Bắc vào Nam, sen có mặt ở khắp mọi nơi. Ở miền Bắc, hoa sen chỉ nở vào mùa hạ, còn ở miền Nam quanh năm đều có hoa sen khoe sắc thắm. Ở các làng quê Bắc Bộ, khi ánh nắng mùa hạ bừng lên cùng với tiếng ve kêu râm ran báo hiệu hè về, cũng là lúc mùa sen nôn nao thức giấc sau một kỳ dài ngủ đông. Những ao sen loang loáng nước bạc, ngăn ngắt những lá sen xanh, xanh nõn búp lá vừa hé, xanh mướt lá tơ, xanh đậm lá già đua nhua bén rễ đâm cành. Giữa xôn xao thảm lá mùa xanh ấy là những búp sen dịu dàng, thanh tao vươn lên từ bùn đen nước bạc, kiêu hãnh rực rỡ phô bày những lộng lẫy cánh hoa, đài hoa, nhị hoa là những đóa sen đang kỳ rộ nở. Những cánh màu hồng phấn xếp tầng từng lớp, từng lớp rồi đến nhụy hoa vàng tươi, tạo nên sự hài hòa trong bố cục. Tất cả ngàn vạn mắt lá, mắt hoa ấy rung rinh, sóng sánh huyền ảo giữa nắng gió bời bời, hào phóng ban tặng cho cuộc sống con người ngất ngây hương sen.
Không chỉ là loài hoa gắn bó mật thiết với cuộc sống nơi quê làng dấu yêu, sen còn là loài hoa được xếp vào hàng tứ quý - tượng trưng cho một trong bốn mùa xuân, hạ, thu, đông trong năm theo lịch mặt trăng của văn hóa cổ đại phương Đông. Trong tâm thức người dân Việt Nam, sen cũng là loài hoa tượng trưng cho sự thuần khiết, trắng trong như ngọc, được Đức Phật chọn đài sen làm biểu tượng để ngồi tu hành, giáo hóa chúng sinh hướng về cuộc sống an lành, đức độ. Chẳng thế mà giữa kinh thành Thăng Long ngàn năm văn hiến, ngôi chùa cổ Một Cột được xây dựng từ thời Lý, ở thế kỷ XII như biểu tượng của hoa sen, để trải bao nắng gió thăng trầm vẫn luôn tồn tại trong cõi tâm linh thiêng liêng của người dân đất Việt. Hoa sen còn rực rỡ tự hào hình ảnh dân tộc và vĩ nhân “Tháp Mười đẹp nhất hoa sen. Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ”. Làng quê nơi vị cha già kính yêu của dân tộc được sinh ra và lớn lên cũng có tên là Làng Sen có lẽ cũng vì lẽ đó.
Sen là loài hoa tuy có một cuộc sống bình dị, khiêm nhường, không cần sự nâng niu, chăm sóc như một số loài hoa khác nhưng luôn tỏa sắc hương thơm ngát dâng đời. Vì thế mà từ xưa tới nay, loài hoa bình dị này đã được lấy làm tượng trưng cho những phẩm chất cao quý của con người, biết vượt qua những cám dỗ đời thường để hướng tới những điều tốt đẹp nhất trong cuộc sống “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”.
Là loài hoa tuy không mang vẻ đẹp kiêu sa, nhưng hoa sen lại ẩn chứa trong mình sự tinh tế và thuần khiết, nên rất được nhiều người dân Việt Nam ở nhiều thế hệ yêu thích. Mùa sen nở cũng là dịp ở nhiều ngôi nhà ở các làng quê Bắc Bộ có những bình hoa sen được cắm tô điểm cho không gian phòng khách của các gia đình thêm sinh động. Cùng với thú vui ngắm hoa, nhiều người còn đến với đầm sen để được hòa mình vào thiên nhiên trong ngây ngất của hương sen mùa hạ.
Sen còn là một trong những loài cây mà tất cả các bộ phận đều có giá trị sử dụng hữu ích trong cuộc sống đời thường của con người. Những lá sen già, màu xanh đậm, tròn như vành nón có thể dùng để gói bánh, gói cốm hay gói xôi. Những sản vật của nhà nông này khi được gói trong lá sen là sự hòa quyện, ấp ủ hương vị mang sự tinh tế của nhà nông với hương sen thơm ngan ngát là món quà đưa tay trẻ nhỏ mỗi khi bà và mẹ đi chợ về trong niềm vui cả sự háo hức của trẻ thơ. Cùng với đó, Hoa sen tự bao đời còn được người Việt Nam dùng để ướp trà. Trà hoa sen đã được xếp hạng tuyệt phẩm trong các loại trà của dân tộc, mang đủ hương vị tinh túy của đất trời, mang đến cho người thưởng thức hương vị thanh khiết mà tao nhã.
Bên cạnh đó, sen còn là loài cây có giá trị khoa học. Từ cây sen, chúng ta có thể thể chế biến thành những thực phẩm bổ dưỡng, những bài thuốc hữu ích có tác dụng to sức khỏe của con người. Lá sen có tác dụng cầm máu, chữa bệnh băng huyết, cao huyết áp,… Hạt sen có tác dụng chữa bệnh mất ngủ, suy nhược thần kinh. Lá sen phơi khô, nấu nước uống mỗi ngày vừa giúp thanh nhiệt, lại chữa được một số bệnh về gan và giảm cân rất tốt.
Dẫu vẫn biết: mùa sen sẽ đến như lời hẹn ước mỗi khi hè về, nhưng ánh nắng hạ bừng lên, lòng lại thấy nao nao mong chờ để lại được ngắm những đóa hoa sen đang khoe sắc thắm nơi các quê làng dấu yêu, để lại được thấy hình ảnh của các cô gái làng hoa bó từng bó sen gánh trên đôi quang ghánh kĩu kịt, hay trở trên những chiếc xe đạp ra các phố phường nhộn nhịp bán mua, hay chỉ là để muốn một lần được trở về với quê mẹ hòa mình với thiên nhiên trong hương sắc của hoa đang vẫy gọi trong say đắm lòng người.
“Sen vẫn thế, âm thầm và lặng lẽ
Rồi một mai, bừng sáng giữa khung trời
Từ sâu thẳm chốn bùn lầy đất mẹ
Ngát hương sen, nét đẹp chẳng phai phôi”.
Thúy Chinh